Бэриэччит

Бэриэччит баар буолуута киһи буор кута таһыччы сайдыбытын биллэрэр.

Киһи Айылҕаттан айыллан төрүөҕүттэн ыла төлкөтө суруллан, дьылҕата ыйыллан, бу Сир үрдүгэр бэйэтэ олорон ааһар кэмигэр тугу оҥоруохтааҕа эрдэттэн быһаарыллан сылдьар диэн сахалар итэҕэйэллэр. Киһи олоҕор дьылҕата, төлкөтө ордук дьайарын курдук саныыллар.

Бу быһаарыы «Туох барыта икки өрүттээх» диэн сахалар этиилэригэр сөп түбэһэр. Айылҕа киһиэхэ биэрбит этин-сиинин бэйэтэ көрөн-истэн харыстыыр буоллаҕына, киһи өйө-санаата сайыннаҕына бэйэтэ эмиэ билэн-көрөн, үөрэх-билии көмөтүнэн этин-сиинин харыстаныан, үйэтин уһатыан эбэтэр сыыһа-халты туттунан кылгатан кэбиһиэн сөп.

Бөҕө быалаах киһи диэн быстах быһылааннарга киирэн биэрбэт бөҕө оҥоһуулаах киһини ааттыыллар. Бөҕө быалаах дьон сорохторо өссө бэриэччиттээх буолаллар. Киһи ханна да сырыттаҕына куруук иннигэр сылдьар бэриэччиттээх буоллаҕына, айылҕа бэйэтэ көрөр-истэр харыстыыр, быстах өлүүгэ киирэн биэрбэтигэр аналлаах оҥоһуулаах буоларын хааччыйар.

Бэриэччиттээх киһи хантан эрэ айаннаан ыалга кэлиэн чочумча соҕус иннинэ аан маҥнай киһи кэлбит тыаһа урут иһиллэн, кэлэн иһэрин биллэрэр түбэлтэлэрин кэпсииллэр. Таһырдьа киһи атаҕын тэбэнэр тыаһа иһиллибитигэр тахсан көрдөхтөрүнэ киһилэрэ өссө кэлэ илик буолар эбит. Онтон сотору соҕус буолан баран үүт-үкчү соннук тыаһаан-ууһаан бэйэтэ дьэ тиийэн кэлэрин хайы-үйэҕэ бэлэмнэнэн көрсөллөр эбит.

Иннигэр сылдьар бэриэччиттээх киһи араас быстах быһылааннартан, оннооҕор улахан сэрии да кэмигэр, бэриэччитин көмөтүнэн быыһанарын туһунан кэпсээни В.В.Габышева суруйбута. (1,157).

Киһи бэйэтэ бэриэччигэ баарын билбэккэ эрэ сылдьара үчүгэй. Куруук иннигэр баар буола сылдьыахтаах бэриэччитин бэйэтэ көрсө түспүтүн кэнниттэн бу киһи олоҕор сотору кэминэн тосту уларыйыылар тахсаллара биллэр. (2,15).

Сайдан иһэр кут-сүр үөрэҕэ быһаарарынан киһи этин-сиинин үгүстүк үлэлээн, хамсанан эрчийиититтэн, үгэс буолбут хамсаныылар үөскээһиннэриттэн үөрүйэх буолуу үөскээн киһиэхэ буор кут сайдар. Буор кут эмиэ өйгө-санааҕа киирсэр эрээри аҥардас хамсаныылартан үөскүүр буолан быһаарар, толкуйдуур өйө-санаата сайдыбат, арай эти-сиини араастаан хамсатарга аналланар.

Этэ-сиинэ олус сайдыбыт, эрчиллиилээх, күүстээх-уохтаах киһи буор кута ордук уруттаан сайдар. Бэриэччит киһи буор кута буоларын быһаарыыга маннык бэлиэлэри аахсыахха сөп:

1. Бэриэччит киһи бэйэтин курдук көрүҥнээх уонна хамсанара эмиэ маарынныыр.

2. Киһи курдук үүт-үкчү хамсанар, араас маарынныыр тыастары таһаарар.

3. Ханнык да өй-санаа бэриэччиккэ баара биллибэт.

Дьон өйдөрүгэр-санааларыгар кутталлаах сирдэр, биллибэт, кыайан быһаарыллыбат быһыылар уонна күүстэр баалларын туһунан үгүс өйдөбүллэр олохсуйан хаалбыттар. Киһи бэйэтин олоҕор суоһуур араас кутталлартан, ыарахан, соһуччу быһыылартан этин-сиинин харыстанар быһыытынан бэриэччит баара буолар.

Бэриэччит диэн күүстээх эттээх-сииннээх киһи сайдыбыт буор кута ааттанар, бу кута иннигэр сылдьан киһи түбэһиэхтээх быһыыларыгар урут түбэһэн быстах суолга киирэн биэрэриттэн харыстыыр аналлаах. Буор кут олус күүскэ сайдан киһи бэйэтин этин-сиинин иннигэр сылдьан арыаллыыра бэриэччиттээх буолуу диэн ааттанар.

Эти-сиини олус күүскэ сайыннарыы, эрчийии хамсаныыттан үөскүүр өй-санаа, буор кут эбиллиитигэр тириэрдэр. Күүстээх эт-сиин бэйэтэ даҕаны киһи көмүскэнэр күүһүн улаатыннарар. Бары биллэр бэриэччиттээх дьон бэйэлэрэ күүстээх-уохтаах эттээх-сииннээх дьон буолаллар. Бэриэччиттээх буолуу диэн Айылҕа күүстээх-уохтаах, сайдыылаах эттээх-сииннээх дьону ордук харыстыырын, көрөрүн-истэрин бэлиэтинэн ааҕыллар.

Эдэр, кыанар эрдэхтэн эти-сиини эрчийии, үлэнэн-хамнаһынан утумнаахтык дьарыктааһын, ол аата барыга бары үөрүйэх оҥоруу буор куту күүскэ сайыннаран Айылҕа харыстабылыгар киллэрэрэ киһи олоҕун сыала буолан сирдиир, ыҥырар күүс буоларын сахалар былыргыттан билэн олохторугар туһана сылдьаллар.

Эти-сиини эрчийии, спордунан, үлэнэн-хамнаһынан утумнаахтык дьарыктааһын үөрүйэхтэри үөскэтэн, буор куту сайыннаран бэриэччиттээх буолууга тириэрдэр. (3,16).

Туһаныллыбыт литература

1. Под полярной звездой. Сборник произведений русских, якутских, эвенкийских, эвенских и юкагирских писателей Якутии 20 века. Якутск: Бичик, 2000.- 256 с.

2. «Кыым» хаһыат. Сэтинньи 15 күнэ, 2001 сыл.

3. "Туймаада" хаһыат №300. 14.04.2016.