Менделеев Дмитрий Иванович

Менделеев Дмитрий Иванович (1834—1907) диэн нуучча улуу учуонайа, аатырбыт химия элеменнарын периодтаах таабылын оҥорбут химик.

Менделеев Дмитрий Иванович
Менделеев 1897 сыллаахха
Төрөөбүтэ	Менделеев Дмитрий Иванович 8 Олунньу 1834(1834-02-08) Верхние Аремзяни, Россия Империята
Өлбүтэ	2 Олунньу 1907 (сааhыгар 72) Санкт-Петербург, Россия Империята
Олорбут сирэ	Арассыыйа Арассыыйа
Nationality	нуучча
Эйгэлэрэ	химия, физика уонна сыһыаннаах уобаластар
Үөрэммит сирэ	Санкт-Петербург университета
Notable students	Дмитрий Петрович Коновалов, Валерий Гемильян, Александр Байков
Үлэлэрэ	Период таабылын айбытын иһин

Олоҕун олуктара

Менделеев Дмитрий Иванович тохсунньу 27 күнүгэр (олунньу 8) 1834 с. Тобольскай таһынааҕы Үөһээ Аремзяны дэриэбинэҕэ уон сэттис бүтэһик оҕоннон Тобольскай гимназиятын дириэктэрин Иван Павлович Менделеев дьиэ кэргэнигэр төрөөбүтэ. Дмитрий аҕатынан эһэтэ Таҥара үлэһитэ этэ, араспаанньата Соколов диэн эбит; Менделеев диэн араспаанньаны Дмитрий аҕата духовнай учуулущаҕа үөрэнэ сылдьан иҥэриммит. Менделеев ийэтэ былыргы, ол гынан баран дьадайбыт Корнильев атыыһыттартан төрүттээҕэ.

Айыылара уонна арыйыылара

Менделеев — химияҕа, химия технологиятыгар, физикаҕа, метрологияҕа, салгын устуутугар, метеорологияҕа, тыа хаһаайыстыбатыгар, экономикаҕа, үөрэхтээһиҥҥэ уонна да атын эйгэлэргэ үлэлээбит дэгиттэр чинчийээччи эбит.

Сүрүн арыйыылара:

• спирт уонна уу табыгастаах булкааһынын быһаарыы;
• минераллар химия туруктарын уонна элеменнар араас дьайыыларын атом сабардамыттан ыкса тутулуктааҕын быһаарыы;
• элеменнар периодик табылын оҥоруу, ол кэмҥэ биллэр элеменнары бэрээдэктээһин, кэлин өссө хас да элемены суоттаан таһааран киллэрбит уонна сүрүн дьайыыларын бэлиэтээбит;
• убаҕас кытыы температуратын быһаары, "кытыы температура" диэн өйдөбүлү киллэрбит;
• эҥкилэ суох гаастар сүрүн туругун тэҥнэбилин быһаарыы (Клапейрон-Менделеев тэҥнэбилэ);
• ыйааһыннар таба теорияларын оҥорбут, кэмнииргэ аналлаах араас саҥа тэриллэри айбыт (арретир уонна пикрометр);
• буруота суох буораҕы арыйыбыт (Чельцову кытта);
• экономикаҕа олохтоох оҥорон таһаарар индустрияны уонна тыа хаһаайыстыбаны тас дьайыылартан харыстыырга киэҥ үлэни ыытар эбит;
• тыа хаһаайыстабаҕа минерал уоҕурдууну туттууну көҕүлүүр эбит;