Ковалевская Софья Васильевна
Со́фья Васи́льевна Ковале́вская (кэргэн тахсыан иннинэ Корвин-Круковская; 15 Тохсунньу 1850, Москва — 10 Олунньу 1891 (сааhыгар 41), Стокгольм) — нуучча математига, 1889 сылтан Петербург билимин Академиятын атын дойду член-корреспондена. Арассыыйаҕа уонна Хоту Европаҕа бастакы дьахтар профессор. Нигилистка уонна Оҕо саас ахтылҕаннара кинигэлэр суруйааччыта.
| Ковалевская Софья | |
|---|---|
 Ковалевская Софья 1880 сыллахха | |
| Төрөөбүтэ |
15 Тохсунньу 1850 Москва, Арассыыйа Империята |
| Өлбүтэ |
10 Олунньу 1891 (сааhыгар 41) Стокгольм, Швеция |
| Эйгэлэрэ | Математика |
| Үлэлээбит сирдэрэ |
Стокгольм университета Арассыыйа Билимин Академията |
| Үөрэммит сирэ | Гөттиҥен университета (Философия доктора; 1874) |
| Доктор буолуутугар салайааччыта | Карл Вейерштрас |
| Үлэлэрэ | Коши-Ковалевскай теоремата |
Олоҕун олуктара
уларытКорвин-Круковской Василий Васильевич -артиллерия генерал-лейтенаант уонна Елизавета Федоровна оҕото буолар. Эһээтэ - Шуберт Федор Федорович биир уһулуччулаах матемаатик уонна биллэр астроном этэ. Москва куоракка 1850 сыл тохсунньутугар төрөөбүтэ. Оҕо сааһын Витебскай губернияҕа ааспыта. Гувернанткатын кытта уроктарын таһынан дьиэтээҕи настаавник - Иосиф Игнатьеви Малевич үөрэтэр этэ. 1866 сыллаахха бастаан тас дойдуга бара сылдьыбыта, уонна Санкт-Петербург куоракка матемаатика анаалиһын уроктарын А.Н. Страннолюбскайы кытта дьарыктаммыта.
- Арассыыйаҕа дьахталлар үрдүк үөрэх кыһатыгар киирэллэрэ бобуллар этэ, ол иһин үөрэниэн баҕардаҕына тас дойдуларга эрэ үөрэниэн сөп этэ. Ол гынан баран заграан пааспоры аҕа эбэтэр кэргэн эрэ көҥүллээх оҥоруохха сөп этэ. Аҕата көҥүлү биэрэр санаата суох этэ, ол иһин Софья эдэр учуонайы кытта В.О. Ковалевскайы кытта сымыйанан кэргэн буолбуттар. 1868 сыллаахха сыбаайбалаан баран эдэр дьон тас дойдуга барбыттар
1869 сыллаахха Гейдельбег университетыгар үөрэммитэ, онтон 1870 сыллааххтан 1874 сыллаахха Берлин университетыгар Т.В. Вайерштрасс салайааччылаах үөрэммитэ. Университет быраабылаларынан дьахтар лекциялары истэрэ бобуллар этэ, ол гынан баран Вейерштрасс математикаҕа дьоҕурун билэн үөрэҕин салайалара.
Революцияҕа уонна социализм утопиятыгар итэҕэйэрэ, ол иһин 1871 сыл муус устарыгар кэргэнинээн В.О. Ковалевскайы кытта Парижка тиийэн баран революционердары өйүүрэ, Парижскай коммуна деятелын В. Жалкары хаайыыттан таһаарарга көмөлөһөрө.
1874 году Гөттиҥ университета, «Zur Theorie der partiellen Differentialgleichungen» (нууч. «К теории дифференциальных уравнений»), Ковалевскайга доктор степенын биэрбит.
1883 сыллаахха кэргэнин бэйэтигэр тиийиммитин кэнниттэн София харчыта суох уонна биэс саастаах кыыһын кытары Берлиҥҥа кэлэн Вейерштрасска тохтообуттар. Вейерштрасс нэһиилэ Стокгольм университетыгар үлэни булан биэрэр. Аатын Соняҕа уларытан баран Стокгольм университетыгар математика профессора буолар, онно бастакы сылын ниэмэс тылынан ааҕар, онтон иккис сылтан номнуо швед тылынан ааҕыахтаах этэ. Түргэн соҕустук София швед тылын үчүгэйдик билэр уонна үлэлэрин швед тылыгар бэчээттир буолар.
1880-с сыллар Софья кэргэнин аймаҕа Ковалевскай Максим Максимович чугас табаарыс буолар.[1]. Софья пригласила его к себе в Стокгольм и обеспечила ему заработок посредством чтения лекций в местном университете[2]. Кэргэн тахсыахха диэбитин София аккастаабыт, тоҕо диэн кэргэн тахсыан баҕарбат этэ.
1888 — сыллаахха Кытаанах эттик садаачатын суоттааһын үһүс түбэлтэтин булбутун иһин Париж билимин академиятын бириэмийэтин ылар. Ол же темаҕа иккис үлэтин Швеция билимин академиятын бириэмийэтин ылар уонна Арассыыйа билимин академиятын физика-математика отделениятыгар член-корреспондена буолар.
1891 сыллааххха Берлинтан Стокгольмҥа баран иһэн Данияҕа оспа эпидемията саҕаламмытын билэн суолун уларытар, уонна суолга баран иһэн тымныйар. Тымныйыы тыҥа сэбиргэхтэтиитэ саҕалан өлөр. Стокгольмҥа Хоту кылаабыһатыгар көмүллэн сытар.
Билим үлэтэ
уларыт
Ордук суолталаах үлэлэрэ кытаанах эттик эргиирин теориятыгар сыһыаннаахтар. Ковалевская хамсаабат точка аттыгар кытаанах эттик эргиирин суоттаныллыан сөбүн үһүс түбэлтэни арыйбыта. Леонард Эйлер уонна Ж.Л. Лагранж задачатын суоттааһынын салҕаабыта.
Чааһынай производнайдаах дифференциальнай тэҥнээһин Коши задачатын аналитическай(голоморфнай) суоттааһын баарын дакаастаабыта.Сатурн планета төгүрүктэрэр равновесияларын задачатын чинчийбитэ, иккис чугаһатыыны ылбыта.
Абелевай интегралларын эллиптическай интегралларга аҕаларга задачалары суоттаабыта. Ону тэҥэ потенция теориятыгар, физика математикатыгар, халлаан механикатын уобаластарыгар үлэлээбитэ.
1889 сыллаахха симметричнайа суох волчок эргиирин чинчийиитин иһин Париж билимин академиятын бириэмийэтин ылбыта.
Быһаарыылар
уларыт- ↑ Л. А. Воронцова. Софья Ковалевская: Жизнь замечательных людей. Молодая гвардия, 1959. Стр. 266.
- ↑ Выдающиеся имена: Максим Максимович Ковалевский Архыыптаммыт 2011, Ахсынньы 13 күнүгэр.