Кушнарев Петр Апексимович

Кушнарев Петр Апексимович (1877 - 1942) — саха I гильдиялаах атыыһыта, Аҕата Хапсыын атыыһыт (Апексим Кушнарев) баайын-дуолун хаҥаппыт, сайыннарбыт киһи.

Ийэтэ Екатерина Матвеевна, эдьиийэ дуу балта дуу, II гильдиялаах атыыһыт Анна Бушуева. Бу дьон үһүөн аҕалара Апексим Кушнарев өлбүтүн кэннэ 1903 с. кулун тутар 9 күнүгэр аҕаларыттан хаалбыт үбү (1 мөл. солк. кэриҥэҕэ турар баайы-дуолу) үрүө-тараа үллэстибэккэлэр эрэ “Наследники А.М. Кушнарева” атыы-эргиэн дьиэтин арыйбыттар.

Апексим Кушнарев Киренскайга баар маҕаһыыннарын атыылаан баран, ол харчытынан Манньыаттаах Уолун “Г.В. Никифоров и И.П. Антипин” атыы-эргиэн дьиэлэрин атыылаһан ылаллар. И.П. Антипин (В.Н. Ксенофонтов күтүөтэ) кинилэргэ кыттыһар уонна “Северное торгово-промышленное товарищество” диэни тэринэллэр. Эргиэн дьиэтигэр мануфактура, бакалея, галантерея табаардарын биирдиилээн, кууһунан уонна дьаарбаҥка тэрийэн атыылыыллара. Оттон табаарыстыбаҕа орто уонна дьоҕус атыыһыттарга кыра кээмэйдээх кирэдьииттэри биэрэллэрэ, күндү түүлээҕи, сэлии муоһун, бүүчээн ыытын улахан баартыйанан атыылаһаллара. Онтуларын кэлин Нижегородскай, Москуба бүтүн Арассыыйатааҕы дьаарбаҥкаларыгар илдьэн хас эмэ бүк сыаналаан батараллара. Тас дойдулартан Кытайга, Дьоппуоҥҥа таһааран эргитэллэрэ. Дьокуускайга билиҥҥи Хабаров уонна Ярославскай уулуссаларын быысаһыыларыгар куоракка саамай улахан паарынан үлэлиир миэлиҥсэни туппуттара.

1910 с. Кушнаревтар эргиэни түргэтэтэр баҕаттан – суол ортотугар табаар ыскылааттарын, факторийдары тутан үбү бараабакка, кырыы сирдэргэ курдары табаары тиэйэн илдьээри – саҥа борохуот аалы 200 тыһ. солкуобайга атыыласпыттар. Борохуоттарын, аҕаларын кэриэстээн, “Апексим Кушнарев” диэн ааттаабыттар. Итиннэ эбии “Север” диэн эргэ борохуоту дьадайбыт балык атыыһыттарыттан атыыласпыттар уонна “Полярный” диэн ааты иҥэрбиттэр.

Суруналыыс Петр Иванов бу борохуоттар тустарынан маннык суруйар:

Кэлин кинилэр борохуоттарын мотуруостара өрөбүлүүссүйэ иннинээҕи бастаанньаларга кыттыспыттара. 1918 с. от ыйын 1 күнүгэр А.С. Рыдзинскай этэрээтэ, 3 атын борохуоту кытта “Апексим Кушнарев” борохуотунан Дьокуускай кытылыгар тиксэннэр, куораттан үрүҥнэри үүрбүттэрэ. Бу борохуот Саха сиригэр Сэбиэскэй былаас олохтоноругар төттөрү-таары устубута элбэх. Саха классик суруйааччыларын айымньыларыгар да ол туһунан элбэхтик ахтыллан ааһар.

Петр Иванов суруйарынан, Хапсыын нэһилиэнньиктэрин фирмата Аан дойду бастакы сэриитин кэмигэр Саха сиригэр 3 бастакы улахан тэрилтэ иһигэр киирсэри ситиһэр. Өктөөп өрөбүлүүссүйэтэ буолуон аҕай иннинэ, 1916 с., Хапсыын оҕолорун эргитэр үптэрэ 2,5 мөл. солк. тиийэ улааппыта (сорох сиргэ суруллубутунан, 1911 с. эргитэр үптэрэ 4 мөл. солк. буола сылдьыбыт курдук). Өлүөнэ өрүһүн саҥа тэриллибит борохуостубатын холбоһугун 12 % аахсыйатын Кушнаревтар бас билбиттэрэ. 1917 с. “Наследники А.М. Кушнарева” эргиэн дьиэтэ 796 605 солк. суумалаах күндү түүлээҕи туппута сурукка тиһиллибит.

Петр Кушнарев үөрэхтээх, үрдүк билиилээх-көрүүлээх киһи этэ. Дьиэтин иһигэр бибилэтиэкэлээҕэ, куорат түмэлигэр эриэккэс экспонаттары хотуттан-соҕурууттан аҕалан бэлэхтиирэ. Өбүгэлэрин итэҕэллэрин тутуһара – старообрядецтар үҥэр дьиэлэрин үбүлүүрэ, тулаайахтарга, кыамматтарга үбүнэн көмөлөһөрө, куорат балыыһата эмп атыылаһарыгар 100 тыһ. солкуобайы укпута. Кэргэнэ Татьяна Васильевна Париж Сорбонна университетыгар үөрэммит, Дьокуускайдааҕы дьахтар гимназиятыгар француз тылын учуутала эбит. Елена диэн соҕотох кыыстаахтара.

Суруналыыс атыыһыт бэйэтин туһунан маннык суруйар:

Баай киһи көрүлүүрэ да холуон соҕус, биир сааскы дьаарбаҥка күн – чалбах, бадараан тахсыыта – куорат туох баар оспуоччуктарын наймылаһан ылан баран, бэйэтэ үс ат тэҥинэн көлүллүбүт сыарҕатыгар олорон эрэ кими да олорторбокко күнү быһа батыһыннартыы сылдьыбыт. Билигин ханнык эрэ кыахтаах киһи куорат оптуобуһун барытын көлдьүргээн атыылаһан ылан баран, куорат дьонун сатыы хааллардын эрэ – төҺө эрэ айдаан буолар этэ. Оччолорго да айдаан син таҕыстаҕа дии.

Гражданскай сэрии күөдьүйүөн эрэ аҕай иннинэ, 1919 с., Петр Кушнарев Кытайга, онтон АХШ-ка эмиграциялаабыта. Кини Эмиэрикэҕэ да сылдьан “Олаф Свенсон и Ко” диэн фирманы тэрийбит.

Чэкиистэр докумуоннарыгар суруллубутунан, “Олаф Свенсон и Ко” аахсыйалаахтар уопсастыбаларын аахсыйатын 33 %-ын П.Кушнарев, 10 %-ын О.Свенсон, 25 %-ын Москуба атыыһыта Швецов, онтон ордугун А.Г. уонна Г.Г. Демби бас билэллэр эбит.

1920 с. ыам ыйын 3 күнүгэр Саха сирин губревкома Кушнарев нэһилиэнньиктэрин баайдарын-дуолларын бүүс-бүтүннүү былдьаан ылбыта. Онтон абаккаран Хапсыын уола үрүҥ генерала Пепеляев дуруһуунатын, есаул Бочкарев этэрээтин сэрии сэбинэн, таҥаһынан хааччыйбыта. Сэрэйдэххэ, Саха сиригэр бассабыыктары бахтаттахпытына, былдьаммыт баайгын төнүннэриэхпит диэтэхтэрэ буолуохтаах. Ол курдук, 1922 с. Свенсон Айаан тоҥустарыгар 600 бинтиэпкэни, 250 000 ботуруону, таҥнар таҥаһы, Охуоскайга Бочкарев этэрээтигэр 120 бинтиэпкэни, 30 000 ботуруону биэртэлээбит.

1922 с. от ыйын 11 күнүгэр П.Кушнарев Чурапчыга ыстааптанан олорор Саха уобалаһын салайааччытыгар Петр Куликовскайга Эмиэрикэттэн маннык ис хоһоонноох суругу суруйбут:

“Господин управляющий Якутской областью! Сообщаю вам о том, что на призывы якутского населения и его общественности, которые я начал получать еще с осени прошлого года, я счел своим долгом откликнуться организацией экономической помощи краю, зная, что обеспечение населения необходимым влечет за собой восстановление разрушенного народного хозяйства, возрождение мощи и независимости края.

К счастью, географическое положение окраины, прилегающей к морю, обеспеченной независимыми морскими сообщениями, благоприятствовало осуществлению моей идеи. Прошлой зимой я поехал в Америку и организовал там американское акционерное общество “Олаф Свенсон и К°о”, задачи которого заключаются в снабжении Якутской и Камчатской областей необходимым населению импортом, в содействии развитию торговли и промышленности, установлению путей сообщения, кредитных учреждений и осуществлению других мероприятий хозяйственного характера. В осуществление этих задач нашим обществом послано к берегам Камчатки и Якутской области несколько торговых экспедиций, в том числе к устью р. Колымы, к берегам Охотского моря, на Олу, Охотск и в Аян. Вероятно, уже прибыл корабль нашего общества “Мазатлан” с американскими товарами и продовольствием, необходимыми населению. На этом пароходе находится президент нашего общества Свенсон. Как вам известно, делегаты якутской общественности и “Холбоса” Г.В. Никифоров (Манньыаттаах Уола – П.И.) и С.П. Попов, встретив меня в Японии, обратились с просьбой оказать им финансовую поддержку для нужд якутской общественности. Такие же просьбы я получил от нельканских организаций и счел необходимым посильно помочь им. Просьбу делегатов Никифорова и Попова внес на разрешение общества, где не только поддержал мнение о выдаче 100 тысяч рублей аванса, а даже затратил для этого последние свои средства, финансируя общество, так как у последнего в тот момент не было свободной наличности. Общество, выдав аванс Никифорову и Попову, заключило с ними как с делегатами якутской общественности договор о передаче всей якутской пушнины нашему обществу для комиссионной реализации ее на американских рынках, а также о снабжении и заготовке на комиссионных началах всех предметов импорта, необходимых населению Якутской области. (С этими договорами вас, наверно, уже ознакомили Никифоров и Попов. Таким образом, вы видите, что мною уже сделано то, о чем вы просите меня в своем письме.)

Мне остается в свою очередь просить вас, чтобы договора делегатов якутской общественности Никифорова и Попова с обществом “Олаф Свенсон и Ко” были выполнены якутской общественностью. (Это весьма важно для будущего развития в Якутском крае деятельности нашего общества в американском масштабе)...”.

1932 с. “Олаф Свенсон и Ко” фирма сэбиэскэй бырабыыталыстыбаттан аас-туор олох саҕаламмыт Халымаҕа көмүһүнэн 500 тыһ. солк. суумалаах табаары аҕалаары көҥүл көрдүү сатаабытын былаастар батыммыттара биллэр.

Петр Апексимович Кушнарев 1940 сыллаахха АХШ-ка (сорох сибидиэнньэннэн 1942 Кытайга Циндао куоракка) өлбүт.

1985 с. сайын Павловскай сэлиэнньэтин маҕаһыынын ыскылаатын (былыргы Кушнаревтар ампаардара) анныттан биир ыт Кушнаревтар кистээбит кылааттарын хаһан таһаарбыта. Ааҕан таһаарбыттара, 1897-1900 сс. чеканкаламмыт биэс солкуобай номиналлаах 377 устуука кыһыл көмүс манньыат буолбут.

2001 с. суруйааччы В.Е. Васильев-Харысхал АХШ-ка бара сылдьан, Петр Кушнарев кыыһын Е.П. Криницкаяны өлүөн эрэ иннинэ баттаһа көрсүбүт этэ.