Кыраныысса таһынааҕы Азия
Кыраныысса таһынааҕы Азия - Арассыыйа олохтоохторугар сыһыаннаах география өйдөбүлэ, Азия Арассыыйаттан ураты сирдэрэ. Манна уонунан бөдөҥ уонна кыра судаарыстыба баар. Хас биирдии судаарыстыба айылҕата, хаһаайыстыбата уратылаах. Айылҕа, хаһаайыстыба уратыларын көрөн Соҕуруулуу-Арҕаа, Соҕуруу, Киин, Илин уонна Соҕуруулуу-Илин Азияны араартыыллар.
Соҕуруулуу-Арҕаа Азия дойдулара
уларытБу бөлөххө Туурсуйа, Иран, Ирак, Афганистан, Саудовскай Аравия уонна Аравия тумул арыыга баар итилэрдээҕэр кыра судаарыстыбалар киирэллэр. Итини барытын ардыгар "Чугас Илин дойдулар" уонна "Орто Илин дойдулар" диэн холбуу ааттыыллар. Соҕуруулуу-Арҕаа Азия - аан дойду саамай былыргы култуурата үөскээбит сириттэн биирдэстэрэ. Биһиги эрабыт быдан иннинэ онно сири оҥоруу, сүөһүнү иитии, үгүс ремесло, сири нүөлсүтүү баара биллэр.
Киин Азия дойдулара
уларытЕвразия бу чааһыгар Монголия уонна Кытай улахан өттө киирэр.
Илин Азия дойдулара
уларытИлин Азия ылар сирэ-уота балачча киэҥ. Чуумпу акыйаан биэрэгин кыйа тыһыынчанан биэрэстэни тайыыр. Материк ити чааһыгар Корея тумул арыытын судаарыстыбалара, Хотугулуу-Илин уонна Илин Кытай, арыыларга - Япония бааллар.
Соҕуруу Азия дойдулара
уларытАзия бу чааһыгар сэттэ дойду киирэр. Ол дойдулар үгүстэрэ акыйааҥҥа тахсыылаах, арай Непал уонна Бутан акыйаантан ыраахтар. Соҕуруу Азия сүдү дойдута - Индия, саамай кыралара - Гималайга баар Бутан королевствота.
Соҕуруулуу-Илин Азия дойдулара
уларытСоҕуруулуу-Илин Азияҕа Индокитай тумул арыытыгар уонна Малайскай архипелаг арыыларыгар баар дойдулар киирэллэр. Соҕуруулуу-Илин Азия дойдулара Евразия уонна Австралия икки ардыгар айылҕа "муостата" буолар курдук субуһан сыталлар. Материк бу чааһын бөдөҥ судаарыстыбалара - Индонезия, Лаос, Таиланд, Вьетнам,Филиппиннэр, кыракый судаарыстыба - Сингапур бааллар.