Аустралиа

Аустралиа (ааҥл. Australia), официал аата Аустралиа Сомоҕолоһуута (ааҥл. Commonwealth of Australia), Сир соҕуруу өттүгэр баар дойду. Аустралия континены бүтүннүүтүн ылар, Тасмания арыы уонна өссө хас-да Чуумпу океаҥҥа уонна Индия океаныгар баар арыылар. Аустралияттан чугас дойдулар: Индонезия, Илин Тимор уонна Папуа Саҥа Гуинея хоту, Соломон арыылара, Вануату уонна Саҥа Каледония хотугулуу-илин уонна Саҥа Зеландия соҕуруулуу-илин.

Аустралиа Сомоҕолоһуута
Өрөгөй ырыата: Advance Australia Fair
Location of Australia
Киин куората		Канберра
Largest city		Сидней
Ил тыла		Суох
Дойду тыла		Ааҥл тыла
Олохтоохтор ааттара		Аустралиялар
Дьаhалтата		Конституция монархията
-	Монарх	Элизабет II
-	Генерал-губернатор	Майкл Дьеффри
-	Премьер миниистир	Кевин Радд
Тутулуга суох буолуу буолуу		Холбоhуктаах Хоруоллуктан
-	Конституция	Тохсунньу 1 1901
-	Statute of Westminster	Ахсынньы 11 1931
-	Statute of Westminster Adoption Act	Алтынньы 9 1942
-	Australia Act	Кулун тутар 3 1986
Иэнэ
-	Бүтүн	7 741 220 km² (6th) 2 988 902 sq mi
-	Уу (%)	1
Олохтоохторо
-	2008 estimate	21,370,000 (53rd)
-	2006 census	19,855,288
-	Олохтоох чиҥэ	2.6/km² (235th) 6,7/sq mi
БИО (АКП)		2007 estimate
-	Total	US$718.4 billion (IMF) (17th)
-	Per capita	US$34,359 (IMF) (14th)
БИО (номинал)		2008 estimate
-	Total	US$1046.8 billion (13th)
-	Per capita	US$49,271 (DFAT) (16th)
КСИ (2007)		▬ 0.962 (high) (3rd)
Валюта		Аустралия доллара (AUD)
Кэм зоната		various N3 (UTC+8 to +10.5)
-	Сайыҥҥы кэм	various N3 (UTC+9 to +11.5)
Ил домен		.au
Телефон кода		+61

Дьон Аустралияҕа 42,000 тахса сыллааҕыта кэлэн олохсуйбуттара. Бастакы Эуропа дьоно 1606 с. кэлбиттэрэ. 1770 с. Аустралия Британия Империятын сирэ буолбута. Тохсунньу 26 к. 1788 с. Саҥа Соҕуруу Уэльс диэн Британия бастакы колонията тэриллибитэ. 19 үйэ устата өссө биэс колония баар буолбута. Бу алта колониялар тохсунньу 1 к. 1901 с. федерация буоланнар Аустралия Холбоhуга тэриллибитэ.

Экономиката

Карта месторождений Австралии

Аустралия аан дойду биир саамай сайдыылаах уонна баай дойдуларын ахсааннарыгар киирсэр. Аан дойдуга баайынан үһүс миэстэни ылар. Дьон орто хамнаһа 41 тыһыынча долларга тиксэр. Аустралия аан дойду үрдүнэн элбэх тыа хаһаайыстыбатын бородууксуйатын оҥорон таһаарар. Ону таһынан Аустралия сайдыылаах индустриялаах дойдуларга киирсэр. Улахан үп киинэ буолар.

Дьоно

Аустралияҕа сүүһүнэн араас омук олорор, Америка курдук иммиграннар дойдулара буолар, ол эбэтэр олохтоохторо үксүлэрэ кэлиилэр. Дойду дьонун бүттүүн ахсаана 23 мөллүйүөн 577 тыыһынча 675 киһи. Олортон 16 мөллүйүөн курдуга аустралиялар.

• Кытайдар (4 мөллүйүөнтэн тахса)
• Ааҥллар (1 мөллүйүөнтэн тахса)
• Кэриэйдэр (1 мөллүйүөнтэн тахса)
• Малайдар (1 мөллүйүөнтэн тахса)
• Дьоппуоннар (800 тыыһынчаттан тахса)
• Италиялар (500 тыыһынчаттан тахса)
• Атыттар (600 тыыһынчаттан тахса), олор ахсааннарыгар сахалар - 3 тыыһынча курдук, онтон нууччалар - 45 000.

Аустралия сахалара

Аустралия сахалара диэн Аустралия дойдутугар олорор уонна Аустралия дойдутун паспорын илдьэ сылдьар сахалар, эбэтэр наар олохтоох хаартатын илдьэ сылдьаллар. Сахалар Аустралияҕа бастаан 19 үйэ саҕаланыытыгар кэлбиттэрэ. Үксэ балыксыттар, кыһыл көмүс көрдөөччүлэрэ этэ. Билигин Аустралия баай уонна күүскэ сайдыбыт буолан араас омук барыта олохсуйа барар сирэ буолла. Олор ахсааннарыгар сахалар.

Аустралия олорор сахалар ахсааннара:

• 1877 - 1 Саха дьоно
• 1939 - 6 Саха дьоно
• 1950 (сэрии кэнниттэн) - 42 Саха дьоно
• 1989 - 128 Саха дьоно
• 1991 - 567 Саха дьоно
• 2001 - 1678 Саха дьоно
• 2002 - 2978 Саха дьоно
• 2007 - 3001 Саха дьоно
• 2010 - 3056 Саха дьоно гражданстволаах эбит, 7435 саха наар олохтоох каарталаах эбит, онон сиэттэрэн кэлэр сылга ахсааннара маннык буолуон сөп:
• 2011 - 12 000 курдук буолуон сөп
• 2012 - 20 500 курдук буолуон сөп