Лаанык

Отоһут үөрэҕэ

Отоһут өйдөбүлэ

Өбүгэлэрбит киһи-сүөһү туох ыарыытын барытын эмтээн кэлбиттэрэ, кыайбатахтара диэн суоҕун кэриэтэ этэ. Отоһут Орто дойдуга Үөһээ Айыылартан ананан. Бэлэмнэнэн айыллар. Кини киһи быһыытынан таҥара, айыыһыт, иэйэхсит, айылҕа, сир-дойду, эбэ, аал уот иччилэрин кытта быһаччы ситимнээх, ыраас, үтүө санаалаах, бүтэй куттаах-сүрдээх, иччилээх түүллээх-биттээх, онон билгэһит, сылыкчыт, бөлүөһүөк, ичээн буолар ыйаахтаах. Отоһут тылынан күүстээх киһи, кини алгыһа эмтээх. Илиитигэр айыы сылааһа (биоток) иҥэ сылдьар, ону туһанан эмтиир. Бу киһи өйө-санаата, көрөр хараҕа, истэр кулгааҕа, оннооҕор силэ айыы, иччи айбытынан дьоҥҥо көмөлөһөр аптаах-хомуһуннаах. Күүстээх отоһут ханнык да ойууннааҕар, удаҕаннааҕар бүтэй буолар үьү. Кинини ойуун да, удаҕан да ылбычча кыайбат уонна оннук сойуоласпыттара да иһиллибэт. Отоһукка ханнык да кир-хах сыстыбат, үөһээ күүстэртэн күрүөлээх-көмүскэллээх, оттон бэйэтэ наар үтүөнү эрэ оҥорор аналлаах. Отоһут айыы, айылҕа айбыттарынан уонна өбүтэ удьуордарыттан этиттэрэн эми-тому тулалыыр эйгэттэн (оттон-мастан, кыылтан-сүөлтэн, ууттан-буортан) булан, айан оҥорор уонна тутан-хабан, имэрийэн-томоруйан ыалдьыбыты өрүһүйэр.

Отоһут эмтиир ньымалара

Отоһут эмтиир ньымалара: • Араас баастары, ол иһигэр оҕо тириитэ сүһүрэрин (диатеһы), кыра тас иһиини саба силлээн эбэтэр силлэринэн сотон оһордоллор үһү.

• Харах ыарыытын салаан эмтииллэрэ. Ол курдук харах бүрүөтэ бүрүлүннэҕинэ хатыылаах оту салаан баран тылларынан ыраастыыллара. Ардыгар харах харатыгар сөп түбэһэр кыра тимири салаан, силлэринэн сыһыараллара, онтон тоҥорон баран, тас олорбут сулуутун хоҥу тардан ылаллара.

• Араас ньиэрбэ ыарыытын илии күүһүнэн имэрийэн, илбийэн, кымаахтаан, кыыл сыатынан оҕунуохтаан уонна алҕаан эмтииллэрэ.

• Алгыс тыл көмөтүнэн аал уот иччитигэр айах тутан эмтииллэрэ. Уот иччититтэн таттарыылаах отоһут “кыыбаҕа, абааһы” уо.д.а. ккирбитин үүрэр, дьаҕарытар, угуттуур уонна оҕунуохтаан, илбийэн эмтиирэ үһү.

• Уҥуох тутар отоһуттар сүһүөх, тобук, бүлгүн, тоҕонох, сыҥаах тахсыытын тардан, оннугар киллэрэллэрэ, иҥиир хоҥнуутун имэрийэн, илбийэн оһороллоро.

• Хаанныыр отоһуттар төбөҕө, сискэ, атын да сиргэ хаан туруутун хайытан баран, сүөһү муоһун ыалдьар миэстэтигэр олордон, үөһээ өттүнэн оборон ылаллара. Хара хаана бүттэҕинэ, хаана сырдаатаҕына тохтууллара.

• Иҥиир хоҥуннаҕына, хаан туран истэҕинэ «тоҥуулууллар». Онуоха 3, 5, 7 инньэни тымтыктан төбөлөрө кыратык быгар гына олордоллор уонна ыалдьар сиргэ даҕайан, хаан бырдыргыар диэри дэйби таһыйаллара. Тириитэ лоппойдоҕуна, кытардаҕына үчүгэйдик оһордор.

Дьиҥнээх отоһут ханнык от, үүнээйи туох-ханнык эмтиир өрүттээҕин ааҕа билэр. Араас сөтөлгө, тымныйыыга оргутан, арыгыга көөнньөрөн иһэллэр. Архахха (бронхикка), сэлликкэ табах курдук тардаллар. Болбукта, мутукча элбэх сыалаах-арыылаах үүнээйилэр, онон тирии бааһыгар, кыһыйыыга, хатырыыга туһаналлар. Куртах, ис-үөс ыарыытыгар эһэ үөһүн, бүүчээн ыытын таһынан үүнээйилэртэн суордаах ото, ыас уута, хатыҥ уута, хатыҥ тэллэйэ, сиһик субата, дөлүһүөн аһа, уга, силиһэ, моонньоҕон, кытыан, чыычаах сиир ото, кучу от, кыһыл отон, хаптаҕас, ымыйах угун силиһэ, эмп буолаллара. Отоһуттар кыыл-сүөл, балык сыатын, үөһүн, ыытын эмп гынан туһаналларын таһынан тириитин бэрэбээскэ гыналлара. Искэҥҥэ, түөҥҥэ куобх субатын сыһыараллара, бааска хастаммыт тиит дабархайыр сыбыыллаара.

Туттуллубут литература

Мария Ефимова-Ааллаахтыына "Сахалыы эмтэнии" Дьокуускай к. Бичик, 2009. - 64с.