Көрсүө, сэмэй оҕо

Көрсүө, сэмэй оҕо диэн бэрээдэккэ үөрэммит, үлэни-хамнаһы кыайар, аймахтары сайыннарар кыахтаах оҕо ааттанар.

Көрсүө, сэмэй буолуу диэн үлэһит сахалар олохторун үөрэҕэ. Сахалар оҕону иитэр-үөрэтэр үөрэхтэригэр таҥара үөрэҕин туһатын былыр-былыргыттан туһаналлар. Оҕону кыра эрдэҕинэ көрсүө, сэмэй киһи буолууга төрөппүттэр бэйэлэрин үтүгүннэрэн, батыһыннаран иитэллэрин, үөрэтэллэрин сахалар билэллэр. (1,94).

Көрсүө, сэмэй буолууга оҕолору иитэр таҥара үөрэҕэ хас биирдии киһиэхэ олус туһалааҕа оҕо улааппытын, бэйэтэ быһаарынан сылдьар буолбутун кэнниттэн биллэр. Көрсүө, сэмэй буолууга иитиллибит оҕо улаатан истэҕинэ ситиһиини оҥороро биллэрдик эбиллэн иһэр.

Билигин көрсүө, сэмэй буолууга иитиллибэт эдэрдэр атын сиргэ баран эбэтэр куоракка киирэн араас быстах суолга түбэһэллэрэ элбээтэ. Көрсүө, сэмэй буолууга иитиллибэтэх, үөрэтиллибэтэх оҕо улаатан баран аһара туттунан сыыһаны-халтыны оҥороро элбээн хаалыытыттан төрөппүттэр сэрэнэллэр.

Көрсүө, сэмэй буолууга оҕо кыра эрдэҕинэ, ийэ кута иитиллэр кэмигэр үөрэтиллэр. Көрсүө, сэмэй оҕо бэрээдэктээх, киһиргээбэт, киһи быһыытын, сиэри аһара барбат, ол иһин сыыһа-халты туттунара отой аҕыйах. (2,5).

Улаатан иһэр оҕо өйө-санаата уонна улахан киһи өйө-санаата уратыларын билии хас биирдии төрөппүттэн ирдэнэр. Улахан киһи кыра эрдэҕиттэн иҥмит үчүгэй үгэстэрдээх буолан куһаҕан быһыылары оҥороро аҕыйыыр. Ол иһин оҕоҕо кыра эрдэҕинэ үчүгэй үгэстэри, аһара туттубат буолууну иҥэрэн, үгэс оҥорон биэрии, ийэ кутун иитии эрэйиллэр. (3,83).

Үчүгэй үгэстэри, көрсүө, сэмэй буолууну таҥара үөрэҕэ иҥэрэр, оҕо үчүгэй киһини, төрөппүтүн үтүктэн киһи буолууну ситиһэригэр көмөлөһөр. Ыаллар, ийэ уонна аҕа иккиэн көмөлөөн, уһуннук үлэлээн-хамсаан оҕону иитэн, үөрэтэн киһи буолууну ситиһиннэрэллэрин сахалар билэллэр. Киһи буолууну ситиспит, баһылаабыт оҕо бэйэтэ быһаарынан олоҕун оҥостор, саҥа ыалы тэрийэр, олоҕун киһи быһыылаахтык олорор кыахтанар.

Көрсүө, сэмэй киһи ханнык баҕарар үлэни кыайа-хото үлэлиир, олоҕун киһи быһыылаахтык, уһуннук олорор, оҕолорун көрсүө, сэмэй буолууга иитэринэн бу аймахтар сайдар, ахсааннара элбиир кыахтаналлар, омугу сайыннараллар.

Сахалыы таҥара үөрэҕэ «Туох барыта икки өрүттээх» диэн этиини тутуһуннара үөрэтэрэ киһи сыыһа-халты туттунарын аҕыйатарга аналлаах. Ол иһин ыал толору, оҕо ийэтэ уонна аҕата оҕону иитиигэ уонна үөрэтиигэ хайаан да кыттыһалларын ирдиир.

Туһаныллыбыт литература

1. Каженкин И.И. Киһи таҥара. – Дьокуускай: ГУ РИМЦ, 2009. – 112 с.

2. “Саха сирэ”, “Эдэр саас” хаһыат. 20.03.2013.

3. Каженкин И.И. Кут-сүр үөрэҕэ. – Дьокуускай: Бичик, 2004. – 128 с.