Отох киһи

Отох киһи диэн этэ-сиинэ улааппытын кэннэ өйө-санаата кэмигэр сайдыбакка хаалбыт киһи ааттанар.

Киһи бэйэтэ; этэ-сиинэ уонна өйө-санаата “Туох барыта икки өрүттээх” диэн этиигэ сөп түбэһэллэрин төрөппүттэр билэн оҕо улаатан иһэн өйө-санаата сайдыыта этин-сиинин улаатыытыттан хаалан хаалбакка сайдан, билиитэ кэҥээн иһэрин ситиһэллэрэ эрэйиллэр.

Оҕо өйө-санаата сайдыбатаҕына, эбиллэн испэккэ сайдыыттан улаханнык хаалан хааллаҕына даҕаны этэ-сиинэ улаатан улахан киһи курдук көрүҥнээх буолан тахсарын сахалар быһааран “Киһи курдук көрүҥнээх”, эбэтэр оҥорор быһыыта киһиттэн таһынан бардаҕына “Киһи буолбатах” диэн этэллэр.

Төрөппүттэр оҕо өйө-санаата сайдыытын этэ-сиинэ улаатыытыттан хаалларан кэбиспиттэрин “Отох киһи” диэн этии баара биллэрэр.

“Отох киһи” диэн оҕо өйө-санаата сайдыыта, билиитэ-көрүүтэ этин-сиинин улаатыытыттан биллэр соҕустук хаалан хаалбыт буоллаҕына этэллэр. Улааппыт оҕону "Кыра оҕо курдук" диэтэхтэринэ өйө-санаата хаалан иһэрэ бэлиэтэнэр.

Бу хаалан хаалыы көнөр кыахтаах буоллаҕына “Отох киһи отутугар өйдөнүөҕэ” диэн этиини туһаналлар. Бу этии кыра эрдэҕиттэн өйүн-санаатын сайдыыта хойутаан хаалбытын улаатан баран бэйэтэ дьарыктанан ситиһиннэрэр кыахтааҕын биллэрэр.

Сахалар өй-санаа сайдыытын ити уратыларын билэллэриттэн оҕолорун кыра эрдэҕиттэн өйүн-санаатын сайыннарыыны, тугу барытын киһи оҥорорун курдук оҥорорун модьуйан ситиһэллэр. Киһи оҥороруттан атыннык оҥоруу, айыыны оҥоруу сыыһа-халты буолан хаалара элбэҕиттэн оҕолорун харыстаан "Айыы диэмэ", “Айыыны оҥорума” диэн үөрэтэллэр, куһаҕан быһыылар аҕыйыылларын үөскэтэллэр.

Оҕо улаатан этэ-сиинэ ситиитигэр улахан киһи оҥорор бары быһыыларын таба оҥорорун ситиһиитэ киһи буолуу диэн ааттанар. (1,56).

Отох киһи буолбат туһугар оҕо кыра эрдэҕиттэн үчүгэй, туһалаах үгэстэргэ үөрэнэрин, киһи буолууну кэмигэр, хойутаабакка эрэ ситиһэрин төрөппүттэр хааччыйаллар. (2,50).

Туһаныллыбыт литература

1. Каженкин И.И. Киһи буолуу. - Дьокуускай: Издательский дом "Якутия", 2005. - 80 с.

2. Каженкин И.И. Кут-сүр үөрэҕэ. Өй-санаа уратылара. - Дьокуускай: РГ "MEDIA+", 2020. - 116 с.