Сорук-сирэй аата

Сахалыы сүрдээх оҕону иитиигэ сүрүн болҕомто ууруллуоҕа Кэнники духуобунас туhунан элбэх кэпсэтии барар, оҕону сиэрдээх быhыыга-майгыга иитии үлэтэ ыытыллар. Бу үлэ саҥа күөдьүйэн таҕыста диир эмиэ сатаммат. Былыр-былыргыттан өбүгэлэрбит саҕаттан оҕону иитиигэ дьиэ кэргэн иhинэн улахан болҕомто ууруллубатар даҕаны, олох хаамыытынан, киhи сиэринэн, сиэри-туому тутуhан, куhаҕаны-үчүгэйи быhааран олорбуттара.

Кэнники оҕо тэрилтэлэрэ иитэр-үөрэтэр сыал-сорук туруоран, уопсастыба сайдыытынан, үөрэҕирии көрүүтүнэн уларыйыылар-тэлэрийиилэр киирбиттэрин да иhин, программа аата эрэ уларыйан иитии үлэтигэр саҥа сүүрээн киирбитин курдук хамсааhыннар тахсаллар.

Сайдыы тэтиминэн үтүө да, мөкү да өрүттэринэн, олох ирдэбилинэн ыччат эмиэ тэҥҥэ хардыылыыр. Сорох өттүгэр ситтэрбэт да буоллулар, инники күөҥҥэ таҕыстылар. Ол иhин иитэр-үөрэтэр сорук күүскэ турар. Оҕо культурата мөлтөөтө, улахан дьону, кырдьаҕастары убаастаабат, тугу да сыаналаабат, алдьатар, ыhар-тоҕор, оҕону атаҕастыыр диэн аҥардастыы оҕолору эрэ буруйдуубут, мөҕөбүт-этэбит. Ол эрэн, сүрүн биричиинэтэ, төрдө-төбөтө туохханый диэн ыраҥалатан, бэйэбит бодобутун, испитин-таспытын сыаналанан көрдүбүт дуо?

Ханнык баҕарар киhи олох эриирин-мускуурун көрсөн, оҕотун харыстаан, араҥаччылаан, дьоллоох-соргулаах буоларын туhугар туруулаhан туран үлэлиир-хамсыыр. Кини – булааччы-талааччы, сүүрээччи-көтөөччү. Элбэх дьону кытта алтыhар, кэпсэтэр, билсэр-көрсөр. Бэйэтигэр туох табыгастааҕын, барыыстааҕын көрүнэн олоҕун хайдах сатыырынан, бэйэтин кыаҕынан оҥостор. Ол сылдьан олоххо, дьоҥҥо сыhыана бэйэтэ да билбэтинэн уларыйаахтыыр. Хомойуох иhин, сир үрдүгэр ананан кэлбит олохпут балысханнык сайдыытын содулугар бардамсыйыы, улаатымсыйыы-улахамсыйыы, сэнэбил, хойох хостоhуу, ордугургааhын, албыннаhыы, бэрт буолуу, бэрт былдьаhыы, куомуннаһыы, билсии-көрсүү ханна барыай?

Маны барытын тиhэн, көрө-истэ, билэ сылдьар оҕолор буолаллар. Төрөппүтэ кими кытта хайдах-туох сыhыаннааҕын ордук чугастык оҕо ылынар. Бу барыта биhиги ыччаттарбытыгар үчүгэйинэн дьайбата чахчы.

Күн бүгүнүгэр дылы туттулла сылдьар, бары билэр «Сатабыллаах саhыл саҕалаах», «Киһи эриэнэ иһигэр, сүөһү эриэнэ таһыгар», «Сэнээбиккиттэн сэттэҕин ылыаҥ», «Оонньообутуҥ оҕус буолуо» диэн иитэр-үөрэтэр суолталаах өс хоһооннору, бэргэн этиилэри саха мээнэҕэ эппэтэҕэ буолуо. Киhи дууhата, ис санаата сырдык-ыраас эрэ буоллаҕына, дьиҥнээх истиҥ иэйиини биэриэ, эйэҕэс-элэккэй, олох сыаннастарын сыаналыыр, кырдьаҕастары ытыктыыр, үлэни үрдүктүк тутар, олоххо бэлэмнээх оҕону иитиэ.

Сиэрдээх быhыы, киhилии сыhыан – кэнэҕэски ыччакка улахан дьон ууран биэрэр ыраас холобурдара буоллаҕа. Тылбытын таарыйан аастахха –
Тыл – уот, тыл – ох,
Тыл күүһэ кистэлэҥ,
Тыл сүмэтэ таабырын,
Толкуйдуу, тобула барбакка,
Тоҕотун туоккалаан билбэккэ,
Тиллэбит биһиги дьээбэҕэ,
Тылбытын кыатана түспэккэ,
Туттабыт ардыгар хомото.
Итинтэн төрүөттээх барыта –
Иирсээммит, айдааммыт биһиэнэ,
Итирии-кутуруу ырыата
Иилистэн, илгистэн кэлиитэ.