1799

1799 сыл.

Туох буолбута

Тохсунньу

• Тохсунньу 9 — Улуу Британияҕа аан дойдуга бастакынан дохуот кээмэйиттэн ааҕыллар нолуок (подоходнай) киллэриллибит.

Кулун тутар

• Кулун тутар 3 — Федор Ушаков адмирал хамаандалаах Арассыыйа уонна Туурсуйа сэриилэрэ Корфу кириэппэһи төгүрүктээһиннэрэ француз гарнизона бэриниитинэн түмүктэммит. Төгүрүктээһин алтынньыттан саҕаламмыта. Федор Ушаков Средиземнэй байҕалга Александр Суворов Италияҕа уонна Швейцарияҕа кимэн киириитин өйүүр соруктаах ыытыллыбыта. Ол туһугар кини эскадрата Иония арыыларын Францияттан былдьыахтааҕа. 1798 сыл алтынньытыгар француз гарнизоннара Цифера, Закинф, Кефалония уонна Лефкада арыылартан үүрүллүбүттэрэ, Корфу эрэ арыы хаалбыта.

Муус устар

• Муус устар 26 — Адда өрүс аттынааҕы кыргыһыы саҕаламмыт. Нуучча уонна Австрия сэриилэрин Александр Суворов хамаандалаабыт, француз сэриитин — Ж. В. Моро. Бу кыргыһыы союзниктар бастакы бөдөҥ кыайыыларынан түмүктэммит.
• Муус устар 28 — Милан куораты нуучча сэриилэрэ ылбыттар.

Ыам ыйа

• Ыам ыйын 26 — Александр Суворов хамаандалыыр нуучча сэриитэ Турин куораты ылбыттар.

От ыйа

• От ыйын 19 — Павел I ыраахтааҕы Иркутскайга кииннээх Алясканы иччилиир Нуучча-Америка Хампаанньатын тэрийэри бигэргэппит.
• От ыйын 25 — Наполеон Бонапарт аармыйата Мустафа-паша баһылыктаах Осмаан импиэрийэтин ахсаанынан баһыйар аармыйатын Абукир аттыгар үлтүрүппүт.

Балаҕан ыйа

• Балаҕан ыйын 4 — Арассыыйа импиэрийэтигэр куорат быраабалара олохтоммуттар.

• Балаҕан ыйын 19 — Франция уонна Голландия сэриилэрэ Берген аттынааҕы кыргыһыыга Арассыыйа уонна Британия күүстэрин урусхаллаабыттар.

• Балаҕан ыйын 21 — Александр Суворов хамаандалаах нуучча уонна Австрия сэриилэрэ Швейцария Альпаларын туорааһыннара саҕаламмыт.

• Балаҕан ыйын 26 — Иккис коалиция сэриитин кэмигэр Массена салалталаах француз аармыйата Корсаков хамаандалаах нуучча сэриитин Швейцарияҕа Цюрих анныгар кыайбыт. Иккис коалиция сэриитэ (1798/9 – 1801/2, хайдах ааҕартан тутулуктаах) диэн Британия, Австрия уонна Арассыыйа импиэрийэлэрин салалтатынан, кинилэри өйүүр Осмаан импиэрийэтэ, Португалия, Неаполь уонна ньиэмэс тутулуга суох монархиялара (ол саҕана Германия холбоһо илигэ) кыттыгастаах Франция Өрөспүүбүлүкэтин утары сэриилэрэ этэ, соруктара — Францияны мөлтөтүү уонна дойдуга хоруолу төнүннэрии. Бу хотторууттан сылтаан Арассыыйа сэрииттэн тахсарга күһэллибитэ.

Сэтинньи

• Сэтинньи 9 — Улуу Француз Өрөбөлүүссүйэтин түмүктүүр Брюмер 18 күнүнээҕи переворот буолбут. Египеттэн кыайыылаах-хотуулаах эргиллибит генерал Наполеон Бонапарт дьон өйөбүлүн сүтэрбит Директорияны былаастан туораппыт. Дойдуну үс консул салайар буолбут, олортон биирдэстэрэ Наполеон. Байыаннайдар Наполеону өйүүр буоланнар кэлин былааһы барытын кини эрэ тутар буолбут, диктатура олохтоммут. Франция норуота уон сыллаах өрөбөлүүссүйэ дьалхааныттан сылайбыт буолан диктатураны ылыммыт.

Ахсынньы

• Ахсынньы 10 — Франция уста официальнай кээмэйин быһыытынан метры ылыммыт.

Төрөөбүттэр

• Ыам ыйын 20 — Оноре де Бальзак (1850 өлб.), француз суруйааччыта, аан дойду литэрэтиирэтин классига.

• Бэс ыйын 6 — Александр Сергеевич Пушкин (1799 — 10.12.1837) төрөөбүт, нуучча улуу поэта.

Өлбүттэр

• Ахсынньы 14 — Джордж Вашингтон — Америка Холбоһуктаах Штаттарын бастакы бэрэсидиэнэ (1789—1797 сылларга), Америка тутулуга суох буолуу сэриитин бириэмэтигэр үрдүкү байыаннай хамандыыр уонна Америка Холбоһуктаах Штаттарын олохтообут Аҕалартан биирдэстэрэ.