Кавабата Ясунари

Кавабата Ясунари (дьоп. 川端 康成 Кавабата Ясунари, 1899 бэс ыйа 14 — 1972 муус устар 16) — биллэр дьоппуон суруйааччыта, Франциятааҕы искусстволар уонна литература уордьанын офицера (1960), литератураҕа Нобель бириэмийэтин лауреата (1968).

Кавабата үлэлэригэр Дьоппуон уран үгэстэригэр олоҕуран, ону тэҥҥэ аныгы литература ньымаларын көҥүллүк туттан, айымньыларыгар ис хоһоон, улаҕа санаа, этиллибэккэ хаалбыт улахан суолталаах. Сүрүн айымньылара "Тыһыынча кынаттаах туруйа", "Хаардаах дойду", "Эргэ киин", "Хайа ынчыга" буолаллар. Кавабата бэйэтэ сүрүн айымньытынан "Мэйдзин" романы саныыра. Суруйааччы айымньылара үгүс Аан Дойду тылларыгар тылбаастаммыттара.

Кавабата 1972 сыллаахха дьиэтигэр Дзусига угаардаах гаастан тыына хаайтаран өлбүтэ. Бэйэтигэр тиийиммит буолуон сөп эбэтэр арыгылаабытын түмүгэр оһолго түбэспит буолуон сөп, ол гынан баран туохтан өлбүтэ чопчутун быһаарыллар илик. 1974 сыллаахха "Синтёся" кинигэ кыһата Кавабата Ясунари аатынан литератураҕа бириэмийэ тэрийбитэ.

Олоҕо

Кавабата 1899 сыллаахха от ыйын 14 күнүгэр Осака куоракка сэниэ эмчит дьиэ кэргэнигэр төрөөбүтэ уонна түөрт саастааҕар тулаайах буолан хаалар. Төрөппүттэрэ өлбүттэрин кэннэ эбэлээх эһэтигэр олорбута. Бииргэ төрөөбүт эдьиийин эдьиийэ иитэ ылар, ол иһин кинини кытта биирдэ эрэ (уон саастааҕар) көрсөр. Кавабата сэттэлээҕэр эбэтэ өлөр, онтон уон биэстээҕэр — эһэтэ.

Дьиэ кэргэнин сүтэрэн Кавабата ийэтин аймахтарыгар олохсуйар (Курода дьиэ кэргэнэ). Ол эрээри 1916 с. тохсунньутуттан Ясунари оскуола иһинэн баар интернакка олорор буолар, ол иннинэ оскуолатыгар поеһынан сылдьар этэ. 1917 сыл кулун тутарыгар оскуоланы бүтэрэн Токиотааҕы Ыраахтааҕы Университетын иһинэн баар "Бастакы үрдүк оскуолаҕа" (дьоп. 第一高等学校) үөрэххэ киирээри Токиоҕа барар. Ол сыл тургутууну этэҥҥэ ааһан университет гуманитарнай салаатыгар ааҥыл тылын үөрэтэ киирэр.

Ясунари Кавабата. 1917 с.

Кавабата үөрэҕин 1924 сыллаахха бүтэрэр уонна ол кэмҥэ "Бунгэйсунью" (дьоп. 文藝春秋) литературнай сурунаалга үлэлээн Кикути Кан уонна атын биллэр суруйааччылар уонна редактордар харахтарын далыгар түбэһэр. 1931 сыллаахха Кавабата кэргэн ылар, онтон 1934 сыллаахха Камакураҕа көһөр.

Кавабата аҥардас уран литературанан эрэ дьарыктаммат этэ. Араас хаһыаттарга, ол иһигэр "Майничи симбуҥҥа", суруналыыстыыра. Суруйааччы Аан Иккис Дойду сэриитин кэмигэр буолбут сэриитийии үгэнигэр кыттыбатаҕа, ол эрээри сэрии кэнниттэн буолбут уларыйыылары да соччо сэҥээрбэтэҕэ. Ол гынан баран, Кавабата этэринэн сэрии кини айар үлэтигэр улахан суолталаах этэ. Сэрии кэнниттэн элегиялары эрэ суруйар кыахтаахпын диирэ. Ол да буоллар, ырытааччылар сэрии иннинээҕи уонна сэрии кэннинээҕи суруйар темаларыгар улахан ураты суох дии саныыллар.

Кавабата бэйэтигэр тиийинэн өлбүт буолуон сөп. Суруйааччы 1972 сыллаахха гаастан тыына хаайтаран өлөр, ол гынан баран чугас дьоно оһол түмүгэр өлбүт дии саныыллар. Туохтан бэйэтигэр тиийинэн өлбүтүн туһунан араас санаалар бааллар: ыарахан ыарыылааҕын билбититтэн (Паркинсон ыарыытынан ыалдьарын билбит) эбэтэр чугас доҕоро Мисима Юкио өлбүтүттэн буолуон сөп. Кавабата Мисима курдук сурук хаалларбатах. Ону таһынан айымньыларыгар бэйэҕэ тиийинии туһунан суруйбат этэ, ол иһин туохтан бэйэтигэр тиийиммит буолуон сөбө биллибэт. Ол гынан баран, Такэо Окуно (суруйааччы олоҕун чинчийээччи) этэринэн Мисима өлбүтүн кэннэ икки-үс сүүс түүн иһигэр Кавабата түүлүгэр өлбүт суруйааччы үөрэ кэлэр этэ, ол иһин Кавабата хараастыбыт санаалаах сылдьалара уонна олоҕун бүтэһик сылларыгар ыар санаалары этэрэ. Холобур, кини көтөн иһэр көтөр аала суулларыгар эрэнэр.

Олоҕун сүрүн түгэннэрэ

• 1899 — Акутагава төрөөбүт дэриэбинэтигэр (Осакаттан ырааҕа суох) чааһынай эмтээччи дьиэ кэргэнигэр улахан оҕо буолан төрүүр. Аҕата үрдүк үөрэхтээх, литератураны уонна искусствоны сэҥээрэр этэ.
• 1901 — аҕата сэлликтэн өлөр.
• 1902 — ийэтэ сэлликтэн өлөр. Эбэтин кытта Ибаракига көһөр.
• 1906 — эбэтэ өлөр.
• 1912 — Ибаракига орто оскуолаҕа үөрэнэ киирэр.
• 1914 — эһэтэ өлөр. Осакаҕа олорор ийэтин аймахтара иитэ ылаллар, ол эрээри салгыы үөрэнээри Кавабата Ибаракига төннөн оскуола уопсайыгар олохсуйар. Тулаайах буолуу матыыптара хаста да суруйааччы айымньыларыгар көстүөхтэрэ.
• 1917 — Ибараки орто оскуолатын бүтэрэр уонна Токио университетын иһинэн баар үрдүк оскуолаҕа үөрэнэ киирэр. Оскуолаҕа үөрэнэ сылдьан уруһуйунан үлүһүйэн уруһуйдьут буолуон баҕарар, ол эрээри 15 саастааҕар сүрүн болҕомтотун литератураҕа уурар. Бу кэмҥэ Скандинавиятааҕы литератураны (бастатан туран Стриндбергы) уонна "Сиракаба" бөлөх дьоппуон суруйааччыларын сэҥээрэн ааҕар .
• 1918 — Идзу тумул арыыга бастакы айана.
• 1920 — Токио Университетын тыл салаатыгар (ааҥыл тыла) үөрэххэ киирэр.
• 1921 — Токио Университетыгар дьоппуон тылын салаатыгар көһөр. «Картины поминовения павших на войне» (дьоп. 招魂祭一景) диэн бастакы айымньытын таһааран айар үлэтин саҕалыыр уонна "Саҥа сүүрээн" (дьоп. 新思潮) диэн университет хаһыатын редакциятыгар үлэлии киирэр. Эдэр суруйааччы айар үлэтигэр суруйааччы уонна драматург Кикучи Кан улахан оруоллаах этэ. Кини эдэр суруйааччы кэпсээнин үрдүктүк сыаналаабыта уонна Дьоппуон сириттэн бараары сылдьан Акутагава Рюноскэны эдэр суруйааччы айымньыларын бэчээттииригэр көмөлөһөрүн көрдөспүтэ.
• 1924 — искусство бакалавра буолан Токио Университетын бүтэрэр. Алтынньыга 14 суруйааччы буоланнар (Риичи Ёкомицу, Тэппэй Катаока, Ёичи Накагава, Такэо Фудзисава уо.д.а.) "неосенсуалистарбыт" дэммит модернист-суруйааччылар бөлөхтөрүн тэрийэллэр. Бөлөх "Литература кэмэ" (дьоп. 文藝時代) диэн сурунаалы таһаарар. Кавабата аныгы хамсааһын сүрүн идеолога буолар. Неосенсуалистар түмсүүлэрэ түөрт сыл буолан баран ыһыллар.
• 1925 — «Уон алта саастаах киһи күннүгэ» (дьоп. 十六歳の日記) уонна «Тулаайах санаалара» (дьоп. 孤児の感情) кэпсээннэр тахсаллар. «Уон алта саастаах киһи күннүгэ» кэпсээҥҥэ эһэтэ 1914 сыллаахха өлүөн иннинээҕи 14 күнүн туһунан кэпсэнэр.
• 1926 — «Идзу үҥкүүһүтэ» сэһэн тахсар. Суруйааччы эрдэтээҕи айар үлэтиттэн саамай ордук сэһэн. Кэргэн ылар.
• 1929 — «Асахи симбун» хаһыакка «Асакуса көрдөөх кыргыттара» сэһэн бэчээттэнэн саҕалыыр. Сэһэн Токиотааҕы Асакуса оройуон олоҕун туһунан.
• 1932 — сюрреалистическай быһыылаах «Элегия» диэн сэһэн тахсар. Сэһэн түмүгүттэн сылтаан ырытааччылар суруйааччыны буддизмҥа уорбалыыллар.
• 1933 — «Көтөрдөр уонна кыыллар» кэпсээн тахсар (ситэритэ суох хаалар).
• 1934 — «Төрөппүттэргэ сурук» диэн бэйэтин олоҕор олоҕурбут сэһэни бүтэрэр. Юдзаваҕа баар итии дьүүктэлэргэ икки сылдьар уонна «Хаардаах дойду» романын саҕалыыр.
• 1935 — "Нихон хёрон" сурунаалга «Хаардаах дойду» роман бастакы баһа тахсар. Хаалбыт бастара 1937 с. ыам ыйыгар диэри араас араас сурунаалларга тахсаллар.
• 1938 — суруналыыс быһыытынан Дьоппуон сиригэр буолан ааспыт го оонньууларын туһунан хас да репортаж суруйар.

Суруйааччы түмэлэ

• 1941 — атын суруйааччылары кытта Квантун сэриитин салалтатын уонна мандьуу хаһыаттарын ыҥырыыларынан иккитэ Маньчжурияҕа бара сылдьар.
• 1942 — «Го оонньооччута» («Мэйдзин») диэн романы суруйан саҕалыыр (1954 сыллаахха бүтэрэр). Аҕа Дойдуга сулууспалыыр дьоппуон суруйааччыларын түмсүүтүгэр киирэр.
• 1943 — Такацукиттан (Осака) сылдьар сиэн быраатын оҕотун иитэ ылар. Суруйааччыга төрөөбүт култууратын үгэстэрин кыһалҕаларыгар сэҥээрии үөскээбитин көрдөрөр «Төрөөбүт сир» (ситэритэ суох), «Күн киириитэ», «Аҕа аата» уонна «Токайдо суола» диэн айымньылар тахсаллар.
• 1945 — Кагосимаҕа баар байыаннай чааска суруналыыс буолан биир ый устата үлэлиир.
• 1946 — «Нингэн» сурунаалы кытта үлэлэһэр.
• 1948 — Дьоппуон ПЕН-кулуубун төрдүс салайааччыта буолар.
• 1949 — «Хайа ынчыга», «Тыһыынча кынаттаах туруйа» уо.д.а. айымньылар тахсаллар.
• 1950 — 1934 сыллахха Танидзаки Дзюнъитиро саҕалаабыт үгэһин салҕаан «Литератураҕа саҥа хрестоматияны» (дьоп. 新文章読本) таһаарар.
• 1955 — «Күөл» диэн сэһэн тахсар. «Токио олохтоохторо» уонна «Дьахтар буолуу» сэһэни бүтэрэр.
• 1957 — «Синтё» сурунаалга «Утуйар куолар» сэһэнин таһааран саҕалыр.
• 1961 — Култуура орденынан наҕараадаланар. «Эргэ киин» сэһэнин саҕалыыр, ол иһин Киотоҕа көһөр.
• 1962 — «Эргэ киин» сэһэн тахсар.
• 1964 — «Илии» диэн сюрреалистическай сэһэнин таһаарар. 
• 1968 — Литератураҕа Нобель бириэмийэтинэн наҕараадаланар.
• 1969 — Ибараки куорат үтүөлээх олохтооҕо буолар.
• 1970 — Тайбааҥҥ уонна Кэриэйэҕэ дьаарбайар.
• 1972 — муус устарга угаардаах гаастан тыына хаайтаран үлэлиир хоһугар өлөр.
• 1985 — Ибаракига суруйааччы түмэлэ аһыллар.

Айар үлэтэ

Кавабата кэргэнин Хидэконы (秀子) (слева) уонна балтын Кимиконы (君子) (уҥа) кытта (1930 сыл).

Кавабата университекка үөрэнэ сылдьан түөрт сыл устата тахсыбатах «Саҥа сүүрээн» (дьоп. 新思潮) диэн университет литератураҕа сурунаалын сөргүтэр. Бу сурунаалга кини «Картины поминовения павших на войне» (дьоп. 招魂祭一景) (дьоп. 招魂祭一景) диэн бастакы кэпсээнин таһаартарар. Аан маҥнай ааҥыл литературатын салаатыгар үөрэнэ сылдьан дьоппуон литературатын салаатыгар көһөр. Дипломнай үлэтин аата «Дьоппуон романын кылгас устуоруйата» диэн этэ.

1924 с. алтынньытыгар Кавабата доҕотторун кытта «Литература кэмэ» (дьоп. 文藝時代) диэн саҥа сурунаалы тэрийэр. Бу сурунаал дьоппуон литературатыгар эргэ оскуолаҕа, чуолаан натурализм хамсааһыныгар, эппиэт быһыытынан тэриллибитэ. Ону тэҥҥэ сурунаал литератураҕа тарҕанан эрэр үлэһиттэр хамсааһыннарын (социалистическай оскуола) утары этэ. Эдэр суруйааччылар "искусство туһугар искусство" диэн санааны өйүүллэрэ уонна Европаттан тарҕаммыт кубизм, экспрессионизм, дадаизм уонна да атын модернистскай хамсааһыннар дьайыыларыгар сылдьаллара. Кавабата уонна Ёкомицу Риити бэйэлэрин суруйар ньымаларын «синканкакуха» (неосенсуализм), ол эбэтэр "саҥа санаалар" диэн ааттаабыттара.

Кавабата университеты бүтэрбитин уонна хас да кэпсээннэрин таһаартарбытын кэннэ биллиилээх буолбута. 1926 сыллаахха «Идзу үҥкүүһүтэ» диэн кэпсээнэ тахсан Кавабата аата аатырбыта.

Кавабата 1920-с сылларга Токиоҕа Асакуса диэн дьадаҥылар олорор оройуоннарыгар олоро сылдьыбыта. Бу кэмҥэ кини араас суруйар ньымалары боруобалыыр.Түмүгэр «Асакуса көрдөөх кыргыттара» диэн романы суруйар. Бу ромаҥҥа хойукку Эдо кэминээҕи литературнай ньымалар дьайыылара биллэр.

1934 сыллаахха Кавабата Канагава префекутараҕа баар Камакура куоракка көһөр. Камакураҕа көһөн баран общественнай үлэнэн дьарыктанар этэ, ол гынан баран кырдьарын саҕана сабыллан киирэн барбыта.

Кавабата саамай аатырбыт романа — «Хаардаах дойду». Бу кинигэ 1934 сыллаахха тахсан саҕалаабыта уонна 1947 сыллаахха бүппүтэ. Роман бүтээт классика таһымын ылбыта. Бу роман кэнниттэн Кавабата Дьоппуон саамай уһулуччулаах суруйааччыта буолбута. Аан Дойду Иккис сэриитин кэнниттэн Кавабата салгыы айымньыларын таһаартарара: «Тыһыынча кынаттаах туруйа», «Хайа ынчыга», «Утуйар куолар», «Кэрэ уонна мунчаарыы» (дьоп. 美しさと哀しみと?) уонна «Эргэ киин».

Кавабата үлэлии олорор, Камакура (1946)

Суруйааччы бэйэтэ «Мэйдзин» («Го оонньооччута») диэн айымньытын ордук табыллыбыт диирэ. Бу айымньыта атын үлэлэриттэн адьас ураты. 1938 сыллаахха буолбут уһулуччулаах го оонньуутун туһунан документальнай аҥардаах кэпсээн. Бу оонньуу туһунан Кавабата бэйэтэ Майничи хаһыакка хас да ыстатыйа суруйбута. Бу оонньуу аатырбыт мэйдзиҥҥа Хонимбо Сюсайга бүтэһик этэ (эдэр оонньооччуга хотторбута). Биир сыл буолан баран кырдьаҕас мэйдзин өлбүтэ. Быстах санаатахха бу кэпсээн го күрэхтээһиитин эрэ туһунан, ол гынан баран сорох ырытааччылар саныылларынан бу кэпсээн Дьоппуон сирэ Аан Дойду Иккис сэриитигэр хотторбутун таайтарар.

Сэрии кэнниттэн тахсыбыт саамай биллэр үлэлэрэ — «Тыһыынча кынаттаах туруйа», 1949—1951 сылларга суруллубута, уонна «Хайа ынчыга» (1949—1954). 

Кавабата үгүс айымньыларын аһаҕас түмүктээх хаалларара. Суруйааччы бэйэтэ этэринэн кэпсээннэргэ суруллубут түгэннэр ымпыктара-чымпыктара түмүктээҕэр быдан ордук суолталаахтар.

Кавабата 1948—1965 сс. Дьоппуон сирин ПЕН-кулуубун салайааччыта буоларын быһыытынан дьоппуон тылыттан арҕааҥҥы тылларга тылбаас үлэтэ сайдарыгар улахан оруолу оонньообута. 1968 сыллаахха Кавабата дьоппуон суруйааччыларыттан бастакынан литератураҕа Нобель бириэмийэтин ылар. Олоҕун бүтэһик сылларыгар суруйа сылдьыбыт айымньытын бүтэрбэккэ хаалар. Үөрэнээччитэ уонна доҕоро Юкио Мисима өлбүтүн кэннэ санаата түһэн сылдьара уонна 1972 с. муус устар 16 к. Дзуси куоракка дьиэтигэр өлөр (бэйэтигэр тиийиммит буолуон сөп).

Наҕараадалара

• 1937 — Дойду Салалтатын Литератураҕа Консультативнай Сүбэ бириэмийэтин ылар («Хаардаах дойду» сэһэнэ)
• 1944 — Кикути Кан бириэмийэтэ («Төрөөбүт сир», «Күн киириитэ» уо.д.а. айымньыларын иһин)
• 1952 — Дьоппуон Искусство Академиятын бириэмийэтэ («Тыһыынча кынаттаах туруйа» диэн сэһэнин иһин)
• 1954 — Нома бириэмийэтэ («Хайа ынчыга» диэн сэһэнин иһин)
• 1958 — Кикути Кан бириэмийэтэ (Дьоппуон сирин «ПЕН-кулуубун» салайыытын иһин)
• 1960 — Искусство уонна литература уордьанын офицерскай кириэһэ
• 1961 — Култуура уордьана
• 1962 — «Майничи» хаһыат күрэҕэр култуура салаатын бирииһэ («Утуйар куолар» диэн сэһэнин иһин)
• 1968 — Литератураҕа Нобель бириэмийэтэ

Айымньыларыгар олоҕурбут киинэлэр

• 1926 — Иирии сирэйэ
• 1933 — Идзу үҥкүүһүтэ: таптал сэбирдэхтэрэ тыллар сиригэр
• 1936 — Махтал Тойон
• 1954 — Хайа ынчыга
• 1954 — Идзу үҥкүүһүтэ
• 1963 — Идзу үҥкүүһүтэ
• 1967 — Идзу үҥкүүһүтэ
• 1974 — Идзу үҥкүүһүтэ

Ньуучча тылынан кинигэлэр

• Герасимова, М. П. Поиски неизменного в условиях перемен: Кавабата Ясунари // Япония второй половины XX века: Проблемы и судьбы / Отв. ред. Э. В. Молодякова, С. Б. Маркарьян. — М.: Вост. лит., 2003. — С. 149—163. — 248 с. — ISBN 5-02-018349-0
• Чегодарь, Н. И. Кавабата Ясунари (1899—1972) // Литературная жизнь Японии между двумя мировыми войнами. — М.: Вост. лит., 2004. — С. 147—160. — 222 с. — ISBN 5-02-018375-X
• Федоренко, Н. Т. Кавабата Ясунари // Кавабата Ясунари. Краски времени. — М.: Советский писатель, 1982. — С. 1 — 298. — 463 с.
• Грищенков Р.В., предисловие Григорьевой Т. П. Ясунари Кавабата // Отражённая луна. - С-Пб., "Издательский Дом "Кристалл"", 2001. С. 5 - 20. - 896 с. ISBN 5-306-00109-2

Сигэлэр

Ньууччалыы

• Ясунари Кавабата. Первый японский писатель, получивший Нобелевскую премию
• Ясунари Кавабата — выдающийся японский писатель

Дьоппуоннуу

• 空の片仮名 (дьоп.)(яп.) Суруйааччы айымньыларын сиһилии тиһик.
• Kawaken Web Архыыптаммыт 2002, Бэс ыйын 8 күнүгэр. (дьоп.)(яп.) Суруйааччы айымньыларын сиһилии тиһик уонна олоҕун түгэннэрэ.
• Кавабата Пуондата (дьоп.)(яп.) Кавабата Пуондатын ситим-сирэ. Суруйааччы тылбаастаммыт айымньыларын тиһигэ, Кавабата аатынан бириэмийэ туһунан, олоҕун кэрчиктэрэ, Кавабата чинчийэр түмсүүтүн туһунан уонна сүрүн айымньыларын тиһигэ.
• Дзэнская поэзия в Нобелевской лекции Кавабаты (дьоп.)(яп.)