1985 сыл

1985 сыл.

Туох буолбута

Тохсунньу

• Тохсунньу 7 — Дьоппуон Сакигаке диэн планеталар ардыларынааҕы хараабылы космоска ыыппыт. Бу Сэбиэскэй Сойуустан уонна АХШ-тан атын дойдулар бастакы ыраах космоска ыыппыт аппаараттара буолар.
• Тохсунньу 28 — Ядернай сэриини утары Дели декларацията ылыныллыбыт.

Олунньу

• Олунньу 19 — Оҥоһуу сүрэхтээх киһи (Уильям Дж. Шредер) аан бастаан балыыһаттан тахсыбыт.
• Олунньу 24 — ССРС-ка союзнай уонна автономиялаах өрөспүүбүлүкэлэр Үрдүкү Сэбиэттэригэр тиһэх быыбар буолбут. Маны таһынан олохтоох сэбиэттэри быыбардаабыттар.

Кулун тутар

• Кулун тутар 11 — Миахил Горбачев ССКП генеральнай сэкиритээрэ буолбут.

Муус устар

• Муус устар 4 — Саха АССР норуоттарын IX кыһыҥҥы спартакиадата саҕаламмыт. 22 оруйуонтан уонна куораттан 292 спортсмен кыттыбыт.
• Муус устар 13 — Михаил Горбачев партия пленумугар «перестройканы» биллэрэр.

Ыам ыйа

• Ыам ыйын 7 — ССРС Миниистирдэрин сэбиэтэ «Арыгылааһыны, алкоголизмы кыайыы, самогону көөнньөрүүнү төрдүттэн суох гыныы» диэн ааттаах № 410 уураах таһаарбыт.
• Ыам ыйын 9 — Саха Сиригэр Улуу Кыайыы 40 сылын бэлиэтээһин буолбут. V-с өрөспүүбүлүкэтээҕи байыаннай сүлүөт буолбут, Аҕа дойду сэриитигэр аналлаах саха худуоһунньуктарын быыстапката аһыллыбыт.
• Ыам ыйын 17 — Ленинградка баартыйа актыыбын мунньаҕар ССКП КК генеральнай сэкиритээрэ Михаил Горбачёв аан бастаан "түргэтээһин" («ускорение») диэн луоһуну туттубут.
  • Баартыйа ССРС-ка арыгыны утары охсуһар туһунан быһаарыытын киэҥ эйгэҕэ таһаарбыт. Оччотооҕу Госкомстат биллэрбитинэн бу уурааҕы нэһилиэнньэ 85% өйөөбүтэ.

• Ыам ыйын 29 — Аҥаар атаҕа быһыллыбыт(ампутацияламмыт) спортсмен Стив Фоньо (Steve Fonyo) Канааданы барытын ааһар 7924 килэмиэтирдээх марафону 14 ыйынан ситиһиилээхтик түмүктээбит.

Бэс ыйа

• Бэс ыйын 20 — от ыйын 20-24 күннэригэр Дьокуускайга көҥүл тустууга ССРС чөмпүйэнээтэ буолбут. СГУ устудьуоннара Владимир Яковлев уонна Василий Гоголев миэстэлэспиттэр, ону таһынан Костантинов Артур (Киевтэн) уонна Цыпандин Роман призёр буолбуттар.

От ыйа

• От ыйын 9 — Кырсаһыт Семен Горохов (14.09.1930 төр.) Социалистыы Үлэ Дьоруойа буолбут.
• От ыйын 13 — Аан дойду үрдүнэн (Лондоҥҥа, Филадельфияҕа, Москубаҕа, Сиднейгэ уо.д.а.) "Тыыннаах көмө" (Live Aid) диэн ааттаммыт аһымал рок-кэнсиэр буолбут. Бу урут буолбатах бөдөҥ аһымал аахсыйатын кэнниттэн (стадионнарга мустубут тыһыынчанан дьоҥҥо эбии аан дойду олохтоохторун 40% бу кэнсиэри быһа эпииргэ көрбүттэрэ) аһымал аахсыйалара атын таһымҥа, дойдулар ыккардыларынааҕы бэлиитикэ таһымыгар тахсыбыттара дииллэр, чинчийээччилэр.
• От ыйын 29 — Михаил Горбачёв Сэбиэскэй Сойуус ядернай дэлби тэптэриини барытын тохтоторун туһунан биллэрбит. Мораторий 1986 сыл тохсунньу 1 күнүгэр диэри биллэриллибит.
• От ыйын 31 — Саха АССР-га Монголия күннэрэ үөрүүлээх быһыыга-майгыга түмүктэммиттэр. МНР артыыстара Саха государственнай музыкальнай тыйаатырыгар, «Спартак» стадиоҥҥа, Намҥа, Покровскайга, Нерюнгрига, Алдаҥҥа, Мирнэйгэ, Ньурбаҕа, Булуҥҥа, Эдьигээҥҥэ сылдьаннар, бэйэлэрин айар талааннарын көрдөрбүттэр. Монгол суруйааччылара саха суруйааччыларын кытта көрсүбүттэр, монгол киинэлэрэ көрдөрүллүбүттэр, Монголия худуоһунньуктарын быыстапката буолбут.

Атырдьах ыйа

• Атырдьах ыйын 28 — «Якутуглестрой» комбинат начаалынньыгар Виктор Бочаровка Социалистыы Үлэ Дьоруойун аата иҥэриллибит.

Балаҕан ыйа

• Балаҕан ыйын 13 — Nintendo хампаанньа Super Mario Bros. ("Супер Марио ини-биилэр") оонньууну Дьоппуоҥҥа бастакытын таһаарбыт. Бу оонньуу 20 сыл тухары аан дойдуга саамай киэҥник атыыламмыт оонньуу аатын сүкпүтэ.

• Балаҕан ыйын 27 — Николай Рыжков ССРС миниистирдэрин сэбиэтин бэрэстээтэлэ буолбут.

Алтынньы

• Алтынньы 17 — IBM көмпүүтэрдэргэ аналлаах бастакы 32-разрядтаах процессор тахсыбыт — Intel 80386.
• Алтынньы 26 — Австралия бырабыыталыстыбата аатырбыт Улуру хайаны аборигеннарга төннөрбүт. Австралия ортотугар истиэп курдук нэлэмэн сиргэ турар 348 м үрдүктээх Улуру таас хайа олохтоох омуктар үҥэр ытык сирдэрэ буолар.

Сэтинньи

• Сэтинньи 9 — 22 саастаах Гарри Каспаров Анатолий Карповы 13:11 счетунан хотон аан дойду 13-с чөмпүйүөнэ буолар.

• Сэтинньи 19 — Женеваҕа (Швейцария) генсек Михаил Горбачёв уонна АХШ бэрэсидьиэнэ Рональд Рейган аан бастаан көрсүбүттэр.
• Сэтинньи 20 — Windows 1.0 (ааҥл. түннүктэр) операционнай систиэмэ атыыга тахсыбыт. 2019 сыллааҕы көрдөрүүнэн Windows араас версиялара аан дойду көмпүүтэрдэрин 88,5 %-гар тураллар.

Ахсынньы

• Ахсынньы 9 — Саха АССР обкуомун уурааҕынан СГУ тыа хаһаайыстыбатын факультетыгар олоҕуран туспа Тыа хаһаайыстыбатын института тэриллибит. Факультет ССРС Минвуһун бирикээһинэн 1956 сыллаахха атырдьах ыйын 28 күнүгэр баар буолбута. 1995 сыллаахха институт академия буолбута, 2020 сыллаахха РФ тыатын хаһаайыстыбатын министиэристибэтин бирикээһинэн университет буолбута.
• Ахсынньы 19 — Дьокуускай-Нүөрүҥгүрү-Чита-Иркутскай хайысханан көтүөхтээх Ан-24 сөмөлүөтү иккис пилот угоннаабыт уонна Кытайга илдьибит. Сөмөлүөт Кытайга аэродром булбакка рис хонуутугар аварийнай посадка оҥорорго күһэллибит. Быһылаан түмүгэр ким да эмсэҕэлээбэтэх.
• Ахсынньы 26 — Мэҥэ Хаҥалас Төхтүрүгэр ыанньыксыт Павел Шарин (24.06.1955 төр.) хас биирдии сыһыарыллыбыт 18 ынаҕыттан 6071 кг. үүтү ыабыта, Саха сиригэр XX үйэ чаҕылхай рекордун олохтообута.

Төрөөбүттэр

• Олунньу 5 — Криштиану Роналду — Португалия футболиһа, Европа чөмпүйүөнэ (2016).
• Олунньу 6 — Рустам Каженкин — бэйиэт, оскуола учуутала, Саха сирин суруйааччыларын сойууһун эдэр литератордарын сүбэтин салайааччыта.
• Олунньу 9 — Роман Дорофеев — Саха тыйаатырын артыыһа, тыйаатыр уонна киинэ артыыһа, режиссер.

• Муус устар 25 — Балынец Владимир Андреевич — XIV Паралимпийскай оонньууларга үрүҥ көмүс призер (пауэрлифтинг)
• Ыам ыйын 6 — Андросов Гаврил Гаврильевич — бэйиэт, Арассыыйа суруйааччыларын Сойууһун чилиэнэ.

• Бэс ыйын 19 — Гея Буртахова, суруналыыс, «Саха» НКИХ ыытааччыта, Дьокуускайга төрөөбүт.
• Бэс ыйын 30 — Майкл Фелпс, АХШ устууга спортсмена, уопсайа 28 Олимпия оонньууларын мэтээллэрдээх (рекорд), онтон 23-э - кыһыл көмүс (эмиэ рекорд).
• От ыйын 31 — Дьокуускайга суруналыыс уонна уопсастыбанньык Антон Жондоров, News.Ykt.Ru тутаах эрэдээктэрэ этэ.

• Балаҕан ыйын 17 — Александр Овечкин — хоккеист, аан дойду үс төгүллээх чемпиона, Стэнли кубогын хаһаайына (2018).

Өлбүттэр

• Литинскай Генрих Ильич, композитор, Саха АССР Норуот артыыһа,
• П. И. Филиппов, СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ, прозаик, литература критига (1915 с. төрөөбүт).
• Олунньу 4 — Ильин Дмитрий Иванович — саха биллиилээх муосчута.
• Кулун тутар 6 — Красильников Дмитрий Данилович (25.12.1920—06.03.1985) — физик-учуонай.
• Кулун тутар 9 — Александра Корнилова — 1967-1972 сылларга Саха АССР Миниистирдэрин Сэбиэтин бэрэстээтэлин солбуйааччы, 1972-1984 сылларга Саха АССР Статистикаҕа управлениетын салайааччыта, 1958-1959, 1967-1972 сылларга Саха АССР Үрдүкү Сэбиэтин дьокутаата.
• Кулун тутар 10 — ССКП генеральнай сэкирэтээринэн Леонид Брежнев кэнниттэн сылтан арыый ордук олорбут Константин Черненко өлбүт. Кини эбэтэ Красноярскай кыраай Дьэһиэйигэр барбыт Ньурба бааһынайа этэ дииллэр (аҕата көскө кэлбит нуучча, ийэтэ саха).
• Муус устар 25 — Владимир Балынец — XIV Паралимпийскай оонньууларга үрүҥ көмүс призер (пауэрлифтинг).

• Бэс ыйын 4 — Кайсын Кулиев (1917 с.т.), сэбиэскэй балкаар бэйиэтэ уонна прозаига, сэрии кэрэспэдьиэнэ.

• Бэс ыйын 7 — Романова Агния Васильевна (15.07.1912—07.06.1985) — педагогическай билим кандидата.
• Алтынньы 2 — Бурцева Елизавета Ивановна (12.07.1912—02.10.1985) — Социалистическай Үлэ Геройа.
• Ахсынньы 5 — Михаил Лорин — Аҕа дойду улуу сэриитин кыттыылааҕа, Сэбиэскэй Сойуус Дьоруойа (1944). Сэрии иннинэ Саха Сиригэр аэрофотосъемка инженеринэн үлэлээбитэ.
• Ахсынньы 26 — гориллалары чинчийбит учуонай Фосси Дайан.