1918 сыл

1918 сыл.

Түбэлтэлэр

• Тохсунньу 12 (эргэ стилинэн ахсынньы 30-гар) — Дьокуускай куоратын кулубатынан Панкратьев В.А. талыллыбыт. Кини иннинэ кулубалаабыт Эверстов И.Н. Сибиир уобаластааҕы думатыгар дэлэгээтинэн барбыт.
• Олунньу 12 (эргэ стилинэн тохсунньу 30) — Дьокуускайга Бастакы суһал ыҥырыылаах Саха уобалаһын земствотын мунньаҕа саҕаламмыт, муус устар 9 күнүгэр түмүктэммит (эргэ стилинэн кулун тутар 27-гэр). Мунньахха уобалас бэйэтин салайыныытын, социальнай-экэнэмиичэскэй сайдыытын ырыппыттар. 35 гласнайтан 24-э кэлбит, саха улуустарын бас-көс дьоно. Уобалас земскэй быраабата талыллыбыт: бэрэссэдээтэл — Василий Никифоров - Күлүмнүүр, чилиэннэрэ — Попов В.В., Памфил Осипов (Иноземцев), Петр Яковлев, П.Е. Баранов. Уобаластааҕы земство мунньаҕа Совнаркому киин былааһынан билиммэтэх, Петроград Саха уобалаһын салайыытыгар орооһорун утарбыт.
• Тохсунньу — Тохсунньу бүтүүтүн диэки Дьокуускай куоратын кулубата Панкратов уонна Бырааба чилиэнэ Филиппов баалларына Дьокуускай куораттааҕы мас эрбиир собуокка таас чоҕу туһаныытын бастакы холонуута буолбут. Таас чоҕу Келькеме үрэҕиттэн ылбыттар.
• Тохсунньу — Байаҕантай буоластааҕы земскэй мунньаҕа уураах ылыммыт: 1) Баайаҕаҕа 4 кылаасстаах училище арыйарга. 2) Үс нэһилиэккэ 1 кылаастаах оскуолалары арыйарга. 3) 2-с Игидэй училищетын 2 кылаастаахха кубулутарга.
• Олунньу 4 — Саха оробуочайдарын сойууһун уопсай мунньаҕа большевиктары утарарын туһунан резолюция ылыммыт: "Эйэлээх саха оробуочайдара большевик хамсааһынын сөбүлээбэттэр, уопсастыба олоҕор сатарыйыыны уонна талбытынан дьаһайыыны (произвол) аҕаларын уонна улуу Арассыыйа ыһыллыытыгар уонна эстиитигэр тиэрдэрин иһин."
• Олунньу 9 — Саха сирин уопсастыбаннай уонна политическэй түмсүүлэр холбоһуктаах мунньахтарыгар Саха уобалаһын Сэбиэтигэр киирбиттэр: уобаластааҕы земствоттан — 5 киһи, куорат думатыттан — 2 киһи, Саллаат депутаттарын сэбиэтиттэн — 2 киһи, Хаһаах депутаттарын сэбиэтиттэн — 2 киһи, Саха оробуочайдарын сойууһуттан — 1 киһи, Саха сиринээҕи еврей общинатыттан — 1 киһи, Бааһынай депутаттарын сэбиэтиттэн — 2 киһи. Уобаластааҕы Сэбиэт Саха сиригэр үрдүкү былаас уорганынан биллэриллибитэ.
• Олунньу 14 — Арассыыйа Грегориан халандаарыгар көспүт.
• Олунньу 15 — Дьокуускайга профсоюзтар конференцияларыгар уобаластааҕы Оробуочай депутаттар сэбиэттэрэ тэриллибит. Бу большевиктары өйүүр, контрреволюционнай Уобаластааҕы Сэбиэти утарар уорган этэ. Сотору РСФСР Совнаркома бу Сэбиэти Саха сиригэр үрдүкү былаас уорганынан биллэрбит.
• Олунньу 27 — Дьокуускайга контрреволюционнай Уобаластааҕы Сэбиэти утарар почта-телеграф үлэһиттэрин забастовката саҕаламмыт, кулун тутар 20 күнүгэр түмүктэммит. Забастовкаҕа типография, бэчээт үлэһиттэрэ, оспуоччуктар (извозчиктар), металлистар уо.д.а. кыттыспыттар.
• Кулун тутар 29 — Дьокуускайга контрреволюционнай Уобаластааҕы Сэбиэт большевиктары өйүүр Оробуочай депутаттар сэбиэттэрин исполкомун хаайбыт, ол иһигэр Максим Аммосовы, Николай Бубякины, М.М. Виленскаяны, Я.Е. Зиберты, Богдан Чижигы уо.д.а. Центросибирь хаайыллыбыт дьону босхолуурга ирдээбит, онтон атын карательнай этэрээт ыытарга суоһурҕаммыт.
• Муус устар 15 — «Якутское земство» хаһыат бастакы нүөмэрэ тахсыбыт. Редактордар: Василий Никифоров - Күлүмнүүр, Памфил Осипов (Иноземцев), 11-с нүөмэртэн ыла — П.Е. Баранов. Барыта 44 нүөмэр тахсыбыт эбит.
• Ыам ыйын 31 — Иркутскайтан Дьокуускайга Апполинарий Рыдзинскай баһылыктаах кыһыл этэрээт арахпыт. Этэрээккэ 350 киһи баара, ону кытары аара Усть-Кутка, Киренскэйгэ, Витимҥэ 200 кэриҥэ киһи эбии холбоһуохтааҕа. Апполинарий Рыдзинскай этэрээтин иннинэ Центросибирьтэн Саха сиригэр Сэбиэскэй былааһы олохтуу Былатыан Ойуунускай (Слепцов) баһылыктаах комиссия айаннаабыта.
• Бэс ыйын 27 — Иркутскайтан Дьокуускайга айаннаан иһэр Апполинарий Рыдзинскай баһылыктаах кыһыл этэрээт Өлүөхүмэ куоратын ылбыт.
• От ыйын 1 — Апполинарий Рыдзинскай баһылыктаах экспедиционнай этэрээт Дьокуускайы ылан Сэбиэскэй былааһы олохтообут. Үрүҥнэр куорат караулларыгар уонна Преображенскай сыаркапка хорҕойон утарыласпыттар. Кыргыһыыга үрүҥнэртэн 30 киһи, кыһыллартан 7 киһи өлбүт, контрреволюционнай Уобаластааҕы Сэбиэт уонна эсер этэрээттэрэ тыаҕа куоппуттар. Сотору кыһыллар куорат баайдарыгар контрибуция түһэрбиттэр.
• От ыйын 2 — от ыйын 14 — Дьааҥы улууһугар, чуолаан Верхоянскай куоратыгар, алдьархайдаах улахан угут буолбут. Дьон хайаларга күрээн быыһаммыттар, оттон дьиэ-уот, мал-сал барыта алдьаммыт, элбэх ынах-сүөһү өлбүт.
• Атырдьах ыйын 2 — Дьокуускайга айаннаан иһэр Поручик Гордеев быһылыктаах үрүҥ этэрээт Өлүөхүмэ куоратын ылбыт.
• Атырдьах ыйын 3 — Саха сиринээҕи Оробуочай, бааһынай уонна саллаат депутаттар сэбиэттэрин исполкома уонна куоракка олорор кыһыл этэрээт үрүҥнэртэн куотан икки борохуотунан Бүлүүгэ айаннаабыттар. Сотору Дьокуускайга контрреволюционнай Уобаластааҕы Сэбиэт үлэтин салҕаабыт.
• Атырдьах ыйын 21 — Бүлүүгэ күрэммит кыһыллар сорохторо төннөн кэлэн Дьокуускай куоратын соһуччу кыргыһыыта суох ылбыттар. Үрүҥнэр Табаҕаҕа куоппуттар.
• Атырдьах ыйын 22 — Поручик Гордеев быһылыктаах үрүҥ этэрээт Дьокуускай куоратын иккистээн ылбыт. Куоракка большевиктары уонна кинилэри өйөөччүлэри утары репрессиялар саҕаламмыттар. Репрессиялар кэмнэригэр 50-чэ киһи суута-сокуона суох расстрелламмыт, ону кытары элбэх киһи Иркутскайга ыытыллыбыттар: Былатыан Ойуунускай (Слепцов), Максим Аммосов, Исидор Барахов (Иванов), Степан Васильев, Дора Жиркова, К.С. Середкина, В.Д. Чаплинский, М.М. Виленская уо.д.а.
• Ахсынньы 4 — Саха уобалаһын кооперативнай уопсастыбаларын I съеһэ саҕаламмыт, ахсынньы 10 күнүгэр түмүктэммит. "Холбос" уобаластааҕы кооперативтар сойуустарын устааба ылыллыбыт, бырабылыанньа председателинэн Кузьма Гаврилов талыллыбыт. Съездкэ "Саха уобалаһыгар потребительскай уопсастыбалар тустарынан" диэн Кузьма Гаврилов дакылаатын истибиттэр.
• Ахсынньы 30 — Саха сиригэр контрреволюционнай Уобаластааҕы Земство сир реформатын саҕалаабыт. Сири кылааһынан бас билии оннугар, тыа сирин хас биирдии үлэһит киһитигэр сир пайынан түҥэтиллибит.

Төрөөбүттэр

• Тохсунньу 10 — Тепляков Мартын Пантелеймонович (1918—1944), Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа, Сэбиэскэй Сойуус Геройа.
• Ыам ыйын 31 — Александра Васильевна Серкина (1918—2007) — медицина билимнэрин дуоктара.
• От ыйын 20 — Петров Иван Иванович, 1966—1979 сс. Саха АССР Миниистирдэрин Сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ.
• Балаҕан ыйын 13 — Александров Семен Лаврентьевич, саха худуоһунньуга.
• Сэтинньи 7 — Кузьмин Валерий Ильич (1918—1983) — Социалистическай Үлэ Геройа, летчик.
• Ахсынньы 19 — Солдатов Лев Леонидович (1918—1997) — Социалистическай Үлэ Геройа, «Якуталмаз» Холбоһук генеральнай директора.

Өлбүттэр

• Радлов Василий Васильевич

Литература

• Калашников А. А. Якутия. Хроника, факты, события: 1917-1953 г. ч.2. — Дьокуускай: Бичик, 2004.