Тохсунньу 10
күнэ-дьыла
Тохсунньу 10 диэн Григориан халандаарыгар сыл 10-с күнэ. Сыл бүтүө 355 күн (ордук хонуктаах сылга 356 күн) баар.
Бэлиэ күннэр
уларыт
ХНТ — ХНТ Генеральнай Ассамблеятын бастакы сиэссийэтин арыллыытын күнэ (1946)
Бенин — Вуду күнэ. Бу дойдуга Вуду итэҕэлэ (гбе тылларыгар вуду иччи диэн суолталаах) судаарыстыба ылыммыт итэҕэлэ буолан киэҥник бэлиэтэнэр, онон турист бөҕө кэлэр
Фолкленд арыылара — Маргарет Тэтчер күнэ
Багаамалар — Элбэх баһылаабыт күнэ (ааҥл. Majority Rule Day). Арыыларга 1836 сыллаахха кулуттааһын суох буолбутун үрдүнэн хара тириилээхтэр бырааптара үрүҥ тириилээхтэр бырааптарыттан кыра этэ. 1967 сыллаахха тыҥааһыннаах туруорсуу түмүгэр быыбарга "биир киһи — биир куолас" уонна "элбэх куолас быһаарар" диэн быраабылалар олоххо киирбиттэрэ. Бу дьон санаатын көтөхпүтэ, "биһиги эмиэ тугу эрэ быһаарар кыахтаах эбиппит" диэн санааны бөҕөргөппүтэ, онон түмүгэр 1973 сыллаахха дойду Британияттан тутулуга суох буолбута.
Түбэлтэлэр
уларыт- Б.э.и. 49 сыл — Юлий Цезарь легионнарын кытары Рубикон үрэҕин туораабыт, Рим импиэрийэтигэр гражданскай сэрии саҕаламмыт. Сэрии түмүгэр Цезарь диктатор буолбута.
- 9 — Ван Ман ыраахтааҕы Халлаан Арҕаа Хань династията түмүктэммитин уонна кини бэйэтин Синь династията саҕаламмытын туһунан биллэрдэ диэбит.
- 1475 — Молдавия кинээһэ Стефан III 40 тыһыынчалаах аармыйата Осмаан импиэрийэтин 120 тыһыынча киһилээх аармыйатын Васлуй аттынааҕы кыргыһыыга урусхаллаабыт.
- 1696 — Сибиирдээҕи бирикээс Саха уеһын уонна куоратын чертежтарын оҥорорго ыйаах таһаарбыт.
- 1702 (урукку ааҕыынан 1701 сыл ахсынньы 30 к.) — Бүөтүр I ыраахтааҕы куччатыллыбыт аатынан илии баттыыры, ыраахтааҕы иннинэ тобуктууру уонна кыһын бэргэһэ устары боппут. Бу иннинэ дьон ыраахтааҕыга сурук суруйалларыгар бэйэлэрин сэнэнэн "Ивашка" иҥин диэн ааттанар үгэстэрэ баара. Чинчийээччилэр бу ыйаахтан Арассыыйаҕа киһи дьоһунун өрө тутуу саҕаламмыта, киһи аҕатын аатын суруйар үгэс олохтоммута диэн сыаналыыллар.
- 1863 — Лондоҥҥа аан дойдуга бастакы метрополитен бастакы лиинийэтэ аһыллыбыт.
- 1870 — Америкаҕа Джон Д. Рокфеллер Standard Oil диэн ньиэп хостуур хампаанньаны тэрийбит. Бу хампаанньа биир кэмҥэ ньиэп хостооһунугар аан дойдуга монополист буола сылдьыбыта. Кини арахсыытыгар үөскээбит хампаанньалар ExxonMobil, Chevron, ConocoPhillips уо.д.а. билигин да аан дойдуга саамай улахан ньиэп хостуур тэрилтэлэр ахсааннарыгар киирэллэр.
- 1901 — АХШ Техас штаатыгар Спиндлтоп диэн улахан ньиэптээх сир көстүбүт. Техаска ньиэп түрүлгэнэ саҕаламмыт.
- 1920 — 1919 сыл бэс ыйын 28 күнүгэр баттаммыт Версааллааҕы сөбүлэҥ олоххо киирбит — Наассыйалар Лиигалара баар буолбут. Саҥа тэрилтэ тохсунньу 16 күнүгэр Парижка бастакы мунньаҕын ыыппыт.
- 1922 — Үрүҥ этэрээттэр Амма солобуодатын төгүрүктээбиттэр. Амма гарнизонугар 382 киһи баара, хамандыырдара — венгр Карл Котрус. Осада 4 ый устата буолбут.
- 1923 — Үрүҥнэр өттүлэриттэн 250-ча киһилээх, кыһыллар өттүлэриттэн 67 киһилээх Төҥүлүтээҕи кыргыһыы буолбут. Үрүҥнэр Мэҥэ улууһун киинин Төҥүлүнү ылаары саба түспүттэр даҕаны үс чаас кэриҥэ ытыалаһыы кэнниттэн чугуйбуттар.
- 1945 — Туурак тылыгар алтынньы, сэтинньи, ахсынньы уонна тохсунньу ыйдар ааттара уларытыллыбыттар.
- 1946 — ХНТ Генеральнай Ассамблейатын бастакы мунньаҕа Лондон куоракка буолбут, онно 51 судаарыстыба кыттыбыт.
- 1950 — ССРС геология миниистирин бирикээһинэн Саха сиригэр алмаас көрдүүр сыаллаах Амакы эспэдииссийэтэ тэриллибитэ. Эспэдииссийэ маҥнай Иркутскайга кииннэммитэ, 1953 сыллаахха Ньурбаҕа көспүтэ. Билигин Амакы эспэдииссийэтин сүрүн баартыйалара Айхалга уонна Удачнайга бааллар.
- 1970 — Дьокуускайга аан дойдуга бастакы ирбэт тоҥҥо тутуллубут ГРЭС үлэҕэ киирбит.
- 2001 — Бикипиэдьийэ бастаан тахсыыта («Нупедия» бырайыак иһинэн). 5 хонугунан туспа ситим-сир (саайт) буолбут.
- 2023 — Саха сирин күүстээх саахыматчыттара -40 кыраадыска таһырдьа түргэн саахымакка турнир ыыппыттар[1].
Төрөөбүттэр
уларыт- 1908 — Роман Поскачин — 1943-1958 сылларга Дьокуускай №2-дээх национальнай орто оскуолатын дириэктэрэ, саха тылын учебниктарын ааптара, РСФСР уонна Саха АССР үтүөлээх учуутала.
- 1911 — Гавриил Протодьяконов — аатырбыт артиллерист, Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа. Аҕа дойду сэриитин I ст. уордьанынан, үс «Хорсунун иһин» мэтээлинэн, «Сталинград көмүскэлин иһин» мэтээлинэн наҕараадаламмыта. Чурапчы улууһун ытык киһитэ, кини аата Алаҕар орто оскуолатыгар иҥэриллибитэ.
- 1918 — Мартын Тепляков (10.01.1918—30.01.1944) — сэрии иннинэ Алдаҥҥа көмүскэ үлэлээбит Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа, Сэбиэскэй Сойуус Дьоруойа.
- 1931 — Василий Кладкин (27.05.2003 өлб.) — үчүгэй көрдөрүүтүнэн аатырбыт таба иитэр "Томпо" сопхуос дириэктэрэ, Социалистыы Үлэ Дьоруойа. Дьиктитэ диэн иккитэ Америкаҕа үөрэммитэ, онтон бастакытын — Үлэ Дьоруойун аатын ыла илигинэ.
- 1935 — Афанасий Мунхалов — РФ норуодунай худуоһунньуга, график, Саха Өрөспүүбүлүкэтин (2010) уонна Чурапчы улууһун ытык киһилэрэ (2000).
- 1945 — Мария Никитина — СӨ үтүөлээх учуутала, РСФСР норуот үөрэҕириитин туйгуна.
- 1948 — Артур Алексеев — Саха сирин бэлиитигэ, Саха АССР Үрдүкү Сэбиэтин X, XI ыҥырыыларын дьокутаата; Саха ССР Үрдүкү Сэбиэтин XII ыҥырыытын дьокутаата; Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнин I, II ыҥырыыларын дьокутаата.
- 1951 — Александр Иванов — көҥүл тустууга 1976 сыллааҕы Олимпийскай оонньуу үрүҥ көмүс призера, норуоттар ардыларынааҕы кылаастаах уонна ССРС спордун маастара, ССРС 2 төгүллээх көҥүл тустууга чемпиона, 3 төгүллээх призера, Дьокуускай куоратын Ытык киһитэ (1998), «Хотугу сулус» уордьан кавалера (2006).
- 1961 — Михаил Еремисов — сүүрүүк спортсмен, супермарафонец. Биир сууккалаах сүүрүүгэ уонна 100 км дистанцияҕа Арассыыйа элбэх төгүллээх призера. Биир сууккалаах сүүрүүгэ 264 км 400 м көрдөрөн СӨ рекордун олохтообута. СӨ үөрэҕириитин туйгуна, Үөһээ Бүлүү улууһун, Далыр нэһилиэгин Бочуоттаах гражданина.