Олунньу 12

Олунньу 12 диэн Григориан халандаарыгар сыл 43-с күнэ. Сыл бүтүө 322 күн (ордук хонуктаах сылга 323 күн) баар.

Бэлиэ күннэр

• Саха халандаарыгар "Дьыл оҕуһун иккис муоһа тостон" (сорох сиргэ бастакы муоһа тостор дииллэр), тымныы кылаана сынтарыйар, өргөһө мүлүрүйэр.
• Дарвин күнэ
• ХНТ ХНТ — Кыһыл Илии күнэ (Оҕо саллааттары туһаныыны утарыы дойдулар ардыларынааҕы күнэ)
• АХШ АХШ — Ыал буолуу көҥүлүн национальнай күнэ
• АХШ АХШ — Линкольн төрөөбүт күнэ
• Венесуэла Венесуэла — Ыччат күнэ
• Джорджия Джорджия (АХШ) — Джорджия күнэ
• Мьянма Мьянма — Сомоҕолоһуу күнэ

• Таджикистан Таджикистан — Душанбеҕа 1990 сыл олунньу 12-14 күннэригэр буолбут маассабай долгуйууга өлбүт дьон кэриэстэбиллэрин күнэ

Түбэлтэлэр

• 1404 — Италия бэрэпиэссэрэ Галеаццо ди Санта Софи Вена Хайлиген-Гейст балыыһатыгар киһи өлүгүн аан бастакынан аһаҕастык арыйан, онтун үөрэтэр соруктаах дьоҥҥо көрдөрбүт.
• 1502 – Изабелла I Кастилияҕа ислаамы бобор ыйаах таһаарбыт (ол саҕана Испания хоруоллуктарыгар Кастилияҕа, Арагоҥҥа, Наварраҕа элбэх мусульмаан олороро).
• 1593 — Дьоппуоннар Кэриэйэҕэ саба түһүүлэрэ: Квон Юл баһылыктаах кырачаан Хэнджу кириэппэскэ хатанан олорор 2800 кэриэй саллааттара уонна ополченецтара 30 000 тахса киһилээх дьоппуон сэриитин үлтүрүппүттэр. Дьоппуоннар 10 тыһыынча кэриҥэ киһилэрин сүтэрбиттэр, хас да генераллара бааһырбыт. Бу кыайыы 7 сыллаах сэриигэ кэриэйдэр үс бөдөҥ кыайыыларыттан биирдэстэрэ этэ.
• 1825 — Крик биис уустара Джорджиятааҕы бүтэһик сирдэрин Индиан-Спрингс сөбүлэҥин түһэрсэн АХШ бырабыыталыстыбатыгар туран биэрбиттэр уонна арҕаа сирдэргэ (билиҥҥи Оклахома штаата) көспүттэр.
• 1864 — Москуба зоопарката аһыллыбыт.
• 1908 — Англияҕа оҕо табахтыырын көҥүллүүр киһи ыстырааптанар буолбут.
• 1912 — Кытай бүтэһик импэрээтэрэ 6 саастаах Сюаньтун (Пу И) бүрүстүөлүттэн батыммыт. Кэлин Аан дойду иккис сэриитин саҕана дьоппуоннар тэрийбит Манчжоу Го судаарыстыбаларын баһылыга буола сылдьыбыта.
• 1918 (эргэ истиилинэн тохсунньу 30) — Дьокуускайга Бастакы суһал ыҥырыылаах Саха уобалаһын земствотын мунньаҕа саҕаламмыт, муус устар 9 күнүгэр түмүктэммит (эргэ истиилинэн кулун тутар 27-гэр). Мунньахха уобалас бэйэтин салайыныытын, социальнай-экэнэмиичэскэй сайдыытын ырыппыттар. 35 гласнайтан 24-э кэлбит, саха улуустарын бас-көс дьоно. Уобалас земскэй быраабата талыллыбыт: бэрэссэдээтэл — Василий Никифоров - Күлүмнүүр, чилиэннэрэ — Попов В.В., Памфил Осипов (Иноземцев), Петр Яковлев, П.Е. Баранов. Уобаластааҕы земство мунньаҕа Совнаркому киин былааһынан билиммэтэх, Петроград Саха уобалаһын салайыытыгар орооһорун утарбыт.
• 1941 — Ыарыһаҕы аан бастаан пенициллин көмөтүнэн эмтээн үтүөрдүбүттэр.
• 1947 — Приморскай кыраайга Сихотэ-Алинь хайаларыгар улахан метеорит түспүт. 60-100 тонналаах тимир метеорит сиргэ тиийиэн иннинэ салгыҥҥа бытарыйбыт.
• 1955 — ССРС Миниистирдэрин Сэбиэтэ Байконур космодромун тутарга уураах таһаарбыт.
• 1958 — Кытайга Кэскилгэ баараҕай ойуу бэлиитикэтин иһинэн тыа хаһаайыстыбатыгар буортулаах үөннэри утары охсуһуу хампаанньата саҕаламмыт. Ол курдук күтэрдэри, бырдаҕы, сахсырҕаны уонна барабыайдары кыдыйарга быһаарыллыбыт. Бу хампаанньа кытай омугар ыар түмүктээх буолбута — 20-тэн 40 мөлүйүөҥҥэ диэри киһи өлбүтэ.
• 1974 — Александр Солженицын, 1970 сыллааҕы Нобель бириэмийэтин лауреата, Сэбиэскэй Сойуустан үүрүллүбүт.
• 1992 — Монголия билиҥҥи конституцията олоххо киирбит.
• 2001 — NEAR Shoemaker диэн космос аппарата бастакынан астероидка "сымнаҕастык" олорбут.
• 2002 — Гаагаҕа аан дойду трибунаалыгар Югославия урукку бэрэсидьиэнин Слободан Милошевич суута саҕаламмыт. Суут түмүктэнэ илигинэ түөрт сыл буолан баран өлбүтэ.
• 2019 — Македония Өрөспүүбүлүкэтэ аатын уларытан Хотугу Македония Өрөспүүбүлүкэтэ диэн буолбут. Бу дойду Македония диэн ааттанарын Греция утарара.

Төрөөбүттэр

• 1809 — Чарлз Дарвин — эволюция түөрүйэтин айбыт Англия чулуу учуонайа, айылҕаны чинчийээччи, айанньыт.
• 1809 — Авраам Линкольн — 1861—1865 сылларга АХШ 16-с бэрэсидьиэнэ. Кини кэмигэр АХШ Гражданскай сэриитэ буолбута. Линкольн АХШ-га кулуттааһыны утарбыта, ол иһин "Улуу босхолооччу" диэн ааттаммыта.
• 1833 — Александр Чекановскай — нуучча геолога, палеонтолог, Сибиири чинчийээччи.
• 1898 — Исидор Барахов (Иванов) — Саха АССР төрүттээччилэртэн биирдэстэрэ, XX үйэ саҕаланыытыгар үлэлээбит биллиилээх судаарыстыбаннай уонна партийнай диэйэтэл.
• 1900 — Арвед Паулин — Саха АССР үрдүкү салататыгар өр сылларга үлэлээбит Латвияттан төрүттээх бассабыык, Дьокуускай куоратын Ытык олохтооҕо (2000).
• 1917 — Кирилл Попов — Социалистыы Үлэ Дьоруойа, ойуур хаһаайыстыбатын үлэһитэ, Иккис аан дойду сэриитин кыттыылааҕа, разведчик, отделение хамандыыра.
• 1934 — Будимир Слепцов — 2005 сыллаахтан СӨ Бэтэрээннэрин Сүбэтин бэрэстээтэлэ, 1992-1997 сылларга СӨ Бэрэсидьиэнин, Бырабыыталыстыбатын дьыалаларын дьаһайааччыта. «Хотугу сулус» уордьан кавалера (2002), Абый улууһун Ытык олохтооҕо.

Өлбүттэр

• 1804 — Иммануил Кант — ниэмэс улуу бөлөһүөгэ.
• 1856 — Николай Лобачевскай — нуучча математига, неевклидовай геометрия айааччыларыттан биирдэстэрэ, университет үөрэҕириитин уонна дьону сырдатыы диэйэтэлэ.