Пухов Иннокентий Васильевич
Пухов Иннокентий Васильевич (12.03.1904, Курбуһах нэһилиэгэ, Бороҕон улууһа, Саха уобалаһа — 24.11.1979, Москуба, ССРС) — олоҥхону чинчийбит бөдөҥ фольклорист уонна литературовед учуонай, 1938 сылтан тахсыбыт сахалыы букубаар уонна атын үөрэх кинигэлэрин ааптара, өр сылларга Москубаҕа чинчийэр институттарга үлэлээбитэ, тыл үөрэҕэр билим хандьыдаата, Саха сиригэр гражданскай сэрии уонна Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа. Саха АССР саахымакка бастакы чөмпүйүөнэ (1935).
Олоҕун олуктара Уларыт
- 1904 сыл кулун тутар 12 күнүгэр Бороҕон улууһун (билиҥҥи Уус-Алдан улууһа) Бастакы Курбуһах нэһилиэгэр төрөөбүт.
- 1923 сыллахха Байкалов К. К., Якутскай уобалас уонна хотугу кыраай хамандьыырын ситимнээччинэн сылдьыбыт[1], Саһыл Сыһыыны босхолооһуҥҥа кыттыбыт. Саха сирин бырабыыталыстыбата (ЦИК) бу сэриигэ өҥөлөрүн иһин бинтиэпкэнэн наҕараадалаабыт[2].
- Сэрии бүппүтүн кэннэ Саха АССР Наркомпроһун аппараатыгар үлэлээбит, 1924-25 сылларга ликбезкэ кыттыбыт. 1926 сыллаахха Дьокуускайдааҕы Педтехникуму бүтэрбит уонна 1927-28 сылларга Иркутскайдааҕы университекка устудьуоннарга саха тылын үөрэппит. 1930 сыллаахха ИГУ педфагын нуучча тылын салаатын бүтэрбит.
- 1930—1936 сс. — Дьокуускайга Педтехникум преподавателэ, ону таһынан оскуолаларга үөрэх программаларын уонна учебниктарын бэлэмнээбитэ. Саха тылын букубаарын бэлэмнээбитэ. Бу букубаар уончата бэчээттэнэн тахсыбыта.
- 1936—1941 сс. — Саха издательствотын Москубатааҕы отделениетын эрэдээктэрэ. Ол сылдьан 1938-41 сылларга Москуба Сокольники оруйуонун оскуолаларыгар нуучча тылын үөрэппитэ.
- Сэриини Москубаҕа көрсүбүтэ. Бастакы күннэртэн Сокольники ополчениетыгар сылдьан салгынтан саба түһүүлэр содулларын суох оҥорууга кыттыбыта, Москуба тула көмүскэнэр тутуулары оҥорууга сылдьыбыта[3]. Кыһыл Аармыйаҕа Москва уобалаһын Пушкинскай оройуонун военкоматынан 1941 сыл сэтинньитигэр ыҥырыллыбыт. 1942 сыл балаҕан ыйыгар диэри 1203 стрелковай полка 354-с стрелковай дивизиятыгар Арҕаа уонна Калинискай фроннарга сэриилэспит[4]. Младшай лейтенант. Пулемет взводун хамандыырынан Москваны көмүскэспит. 1942 сыл балаҕан ыйын 12 күнүгэр ыараханнык бааһырбыт уонна сыл кэриҥэ госпиталларга эмтэммит, ол сытан госпиталга аан дойду балаһыанньатын туһунан лиэксийэ ааҕар эбит. 1943 сыллаахха этин-сиинин туругунан аармыйаттан ууратыллыбыт уонна дойдутугар төннүбүт.
Кыһыл Сулус уордьанынан (30.05.1951), «Аҕа дойду Улуу сэриитигэр Германияны кыайыы иһин 1941-1945 сс.» мэтээлинэн наҕараадаламмыт.[5]
- 1943—1944 сс. — Дьокуускайга Учууталлар таһымнарын үрдэтэр институтун научнай үлэһитэ.
- 1944—1947 сс. — Москуба университетыгар фольклористика идэҕэ аспирантураҕа үөрэммит уонна эмиэ дойдулаабыт.
- 1947—1954 сс. — Дьокуускайга Тыл, литература уонна история институтугар научнай үлэһит.
- 1954 сылтан ССРС НА бөрөсүүдьүмүн дьаһалынан Москубаҕа А. М. Горькай аатынан Аан Дойду литературатын институтугар (ИМЛИ) научнай үлэһит быһыытынан көспүт.
- 1956 сыллаахха МГУ-га хандьыдаакка диссэртээссийэтин көмүскээбит. Тиэмэтэ «Идеи и образы олонхо Д. М. Говорова „Мюльдю Сильный“»[6] (Мүлдьү Бөҕө).
1966 сыллаахха ИМЛИ үрдүкү билим үлэһитэ буолбут, уонна онно өлүөр диэри үлэлэлээбит.
- 1979 сыл сэтинньи 24 күнүгэр Москубаҕа өлбүтэ. Уҥуоҕа Дьокуускайга Маҕан кылабыыһатыгар көмүллүбүтэ[7].
Кэрэхсэбиллээх чахчы Уларыт
Саха норуодунай суруйааччыта Софрон Данилов "Биир олох үөрүйэҕэ" диэн эссетигэр аатын ааттаабакка эрэ, таайтаран, биир үөрэх кинигэлэрин ааптарын, Москубаҕа үлэлээбит биллиилээх саха учуонайын туһунан суруйар. Онно кэпсэнэр киһи былаастан куттанан саха литэрэтиирэтин устуоруйатын токурутууга кыттыһарга күһэллибитин, ол эрээри кэлин эр ылан, өссө да ол токуруйуу көнө илигинэ, Москубаҕа саха устуоруктара мустубут мунньахтарыгар ол алҕаһын билинэрдии уоттаах-төлөннөөх тыллары эппитин кэпсиир уонна маннык түмүктүүр:
Төрөөбүт ийэ буора олох очуруттан бүдүрүйэн ылбыт уолун, кырдьык иһин турунар күүһү булуммутун иһин бырастыы гынан, сымнаҕас, сылаас хоонньугар уктан сытар... Бу киһи олоҕун суола эдэр дьоҥҥо үөрүйэх буоллар дуу...
Айымньылара Уларыт
- Грамматика русского языка для якутской школы. Учебник для 5 класса. — Якутск, 1938.
- Грамматика якутского языка Учебник для 4 класса. — Якутск, 1939.
- Букварь. Якутск, 1938—1963.
- Якутский героический эпос олонхо. — М., 1962.
- От фольклора к литературе. — Якутск, 1980.
Быһаарыылар Уларыт
- ↑ Нижнеамурская голгофа: Амурский поход(суох сигэ — история).
- ↑ Выдающийся ученый-эпосовед(суох сигэ — история).
- ↑ ПУХОВ Иннокентий Васильевич(суох сигэ — история).
- ↑ ПУХОВ ИННОКЕНТИЙ (ИНОКЕНТИЙ) ВАСИЛЬЕВИЧ(суох сигэ — история).
- ↑ Наградные документы в электронном банке документов «Подвиг Народа»
- ↑ Автореферат диссертации на соискание ученой степени кандидата филологических наук(суох сигэ — история).
- ↑ Якутский героический эпос Олонхо(суох сигэ — история).
Сигэлэр Уларыт
- Тищенко В. В., Тобуроков Н. Н. От истоков к современности. — Пухов И. В. От фольклора к литературе. — Якутск, 1980.
- Биобиблиографический справочник
- Энциклопедия Якутии. — Якутск, 2000.
- И. В. Пухов как эпосовед-компаративист
- Иннокентий Васильевич Пухов — участник двух войн, эпосовед
- ВОИНЫ-УЧЕНЫЕ НА ФРОНТАХ ВЕЛИКОЙ ОТЕЧЕСТВЕННОЙ ВОЙНЫ