Степаненко Ион Лукич
Степаненко Ион Лукич, 1939 - 1943 сыллардаахха ВКП(б) Саха АССР обкуомун сэкиритээрэ, биир өттүнэн Ежов саҕанааҕы 1937-38 сылларга репрессияҕа түбэспит дьону босхолооһуҥҥа болҕомтотун уурбут, сымыйа холуобунай дьыалалары (холобур "ыччат дьыалатын") тохтоппут өҥөлөөх, иккис өттүнэн уот кураан сылларыгар кини өрөспүүбүлүкэни мөлтөхтүк салайбытын, эбээһинэһигэр дьалаҕайдык сыһыаннаспытын түмүгэр уонунан тыһыынчанан киһи хоргуйан өлбүтэ.
1895 сыллаахха билиҥҥи Краснодар кыраайын Ейскай куоратыгар төрөөбүтэ. 1932 сыллаахха Свердлов аатынан Коммунист уониверситетыгар аспирантураны бүтэрбитэ. 1918 сылтан РКП(б) чилиэнэ. Гражданскай сэрии кыттыылааҕа.
Олоҕун олуктара уларыт
- 1938 сыллаахха — ВКП(б) КК эппиэттээх тэрийээччи;
- 1939 сыл олунньу – 1943 сыл атырдьах ыйа — ВКП(б) Саха обкомун бастакы сэкирэтээрэ. Хаайыллыбыт П. М. Певзняк оннугар анаммыта. Берия Ежову хаайбытын кэннэ НКВД сымыйанан тэрийбит элбэх холуобунай дьыалата дойду үрдүнэн тохтотуллуохтааҕа. Саха АССР-га бу үлэни Степаненко салайбыта. Ол саҕана кинини кытта үлэлээбит Иванов Г.П. ахтарынан, олохтоох дьону (сабаҕалаатахха Ойуунускайдааҕы хаайарга кыттыспыт дьону) кытта Степаненко биир тылы булбатах, онон анаммыт сылыгар Москубаҕа кулун тутарга буолбут баартыйа сийиэһин кэмигэр Саха сириттэн төрүттээх устудьуоннары түргэнник киниэхэ көмөҕө ыытарга баартыйа киин кэмитиэтигэр туруорсубут. Иванов ахтарынан оннук 4 саха устудьуонун — Я.Д. Белолюбскайы, С.М. Потаповы, Г.С. Степановы уонна Иванову Г.П. бэйэтин — эксээмэннэрин эрдэ туттаттаран Саха сиригэр ыыппыттар, ол иннинэ түөрт бэҕэһээҥҥи устудьуону КК пропагандатын отделын сэбиэдиссэйин солбуйааччы Г.Ф. Александров, Берия солбуйааччыта уонна каадыр отделын сэбиэдиссэйэ приемнаабыттар, үс чаас кэпсэппиттэр, 200 тыһыынча ВКП(б) чилиэннэрин дьыалата тохтотуллан реабилитацияламмытын кэпсээбиттэр, Саха сиригэр тиийэн бу үлэни ыытыахтаахтарын туһунан эппиттэр. Кини ахтарынан бу кэмҥэ Саха сиригэр 3 тыһыынча кэриҥэ киһи хаайыллыбыт эбит, онтон сорохторо хайыы-үйэ ытыллыбыттар, хаайыыга өлбүттэр, сорохторо лааҕырга ыытыллыбыттар, оттон сорохтор силиэстийэҕэ сылдьаллар эбит. Балары босхолооһун сүр бытааннык бара турбутун суруйбут ("Их освобождение шло крайне медленно, то и дело натыкаясь на препятствия"). Бу Степаненко быһаччы салалтатынан үлэлээбит баартыйа обкуомун бөлөҕө (Иванов холобур обкуом инструктора дуоһунастааҕа) биир сылы быһа үлэлээн үлэтин 1939 сыл бэс ыйын 20 күнүгэр түмүктээбитэ. Иванов ахтарынан "почти все арестованные были освобождены... однако нам не позволили освободить так называемую "центральную группу" — бывших руководящих работников во главе с П.М. Певзняком. Мы сумели отбить только несколько наркомов и секретарей райкомов. Большего не добились..."[1]. Аҥардас Алдан уокуругар 1500 киһиэхэ оҥоһуллубут дьыала буруйа суоҕунан тохтотуллубут. 1939 сыл тохсунньутугар Саха сирин атын оройуоннарыгар 1380 киһи тутуллубут, ол дьон көрдөрүүлэринэн өссө 1500 киһи хаайыллыахтааҕа. Тааттаҕа, холобур, 250 киһи, ол иһигэр райком сэкиритээрэ С.Я. Эртюков, тутуллубута[1].
1940-1943 сс. сут дьыллар кэмнэригэр сатаан салайбакка элбэх киһи сүтүгэ тахсыбытынан (баартыйа КК "Об ошибках в руководстве сельским хозяйством Якутского обкома ВКП;Б) и общем состоянии сельского хозяйства Якутской республики" уурааҕа) Совнарком бэрэстээтэлэ В.А. Муратовтыын үлэлэриттэн ууратыллан Москубаҕа ыҥырыллыбыттара.
- 1944 сыллаахх ССКП Москва куораттааҕы Парткомиссияҕа;
- 1965 сыллаахха өлбүтэ.
Алексеев Е.Е. устуорук эппитинэн, Степаненко ыыппыт политиката маннык этэ: "олохтоохтору эппиэттээх уонна улахан үлэҕэ туруорумуохха, итэҕэйимиэххэ, туруорар да буоллахха — төрөөбүт норуотун утары санаалаахтары".
Ылыллыбыт сирэ уларыт
Саха Өрөспүүбүлүкэтин Национальнай Архыыбын ситим-сирэ Архыыптаммыт 2014, Кулун тутар 24 күнүгэр.