Че Гевара

Эрне́сто «Че» Гева́ра (исп. Ernesto «Che» Guevara [ˈtʃe ɰeˈβɑɾə], толору аата — Эрнесто Гевара, исп. Ernesto Guevara; (Бэс ыйын 14 1928, Росарио, Аргентина – Алтынньы 9 1967, Ла-Игера, Боливия) — Аргентина марксист революционера, политига, суруйааччыта, эмчитэ, сэрии теорияhыта уонна герилья басхана. Өлөн баран бүтүн аан дойдутааҕы контркултуура им бэлиэтэ буолбута.

Эрнесто «Че» Гевара Эрнесто Гевара
Guerrillero Heroico, Альберто Корда хаартыската. Кулун тутар 5, 1960
Төрөөбүт кэмэ:	Бэс ыйын 14, 1928
Төрөөбүт сирэ:	Росарио, Аргентина
Өлбүт кэмэ:	Алтынньы 9, 1967
Өлбүт сирэ:	Ла Игера, Боливия
Сүрүн тэрилтэлэрэ:	От ыйын 26 хамсааhына, Куба Социалист Революциятын Холбоhуктаах Партията, Боливия Ил Босхолонуу Армията
Итэҕэлэ:	Атеист

3 песо, 2004 с. Сирэй өттө — Че Гевара

Эдэр медик-студент буола сылдьан, Гевара Латин Америка устун айанныыр эбит уонна ол тухары көрбүт дьадайыыттан олус диэн сатарыйбыт. Бу айаннарын устата ылбыт билиилэриттэн-көрүүлэриттэн кини маннык санааҕа кэлбит: региоҥҥа олоҕурбут экономика тэҥэ суох буолуута капитализм, неоколониализм уонна империализм монополияларын түмүктэрэ буолар, ону аан дойдутааҕы революция эрэ суох оҥорор кыахтаах. Маннык санаалаах кини Гуатемалаҕа барбыт, онно президент Хакобо Арбенс Гусман социал реформалары ыытыытыгар кыттыыны ылбыт. Гусманы, Central Intelligence Agency көмөтүнэн, суулларбыттарын кэнниттэн Гевара радикал идеологиятыгар буукса охтубут.

Кэлин, Мексикаҕа, Фидель Кастроны кытта билсибит уонна От ыйын 26 хамсааhыныгар кыттыспыт. 1956 ахсынньытыгар, кини Кастро салайыылаах революционердары кытары Кубаҕа, АХШ өйүүр Фулхенсио Батиста диктаторы суулларар сыаллаах, күүһүлээн киириигэ кыттыспыта. Гевара сотору өрө турааччылар ортолоругар биллибитэ, команданте буолбута уонна икки сылынан герильялар Батистаны ситиhиилээхтик суулларыыларыгар бастыҥ оруолу оонньообута. Куба революциятын кэнниттэн, индустрия миниистиринэн уонна ил баан президенынан үлэлээбитэ, онтон дипломат быhыытынан аан дойдуну кэрийбитэ уонна элбэх дойдулар басханнарыныын көрсүспүтэ. Кини таhаарыылаах суруйааччы этэ, ол курдук герилья сэриитин теориятын уонна практикатын туhунан салалта уонна Соҕуруу Америка устун мотоссыыкылынан айанын туhунан мемуар суруйбута. Гевара Кубаттан 1965 с. революциялары тэрийэ барбыта, бастаан Конго-Киншасаҕа тэрийэ сатаабыта сатамматаҕа, онтон Боливияҕа тиийбитэ, онно кинини CIA көмөтүнэн туппуттара уонна өлөрбүттэрэ.

Гевара уустук уонна суолталаах история фигурата буолар. Бэйэтин санаатын туhугар өлүүтүн, кылаас охсуhуутугар харса суох кыттыытын уонна санаатыгар ойуулааммыт "үп-харчы" оннугар бастатан туран "майгынан-сигилинэн" олорор "саҥа киhини" үөскэтиэн баҕа санаатын иhин Гевара хаҥас идеологиялаах хамсааhыннар бастыҥ сүгүрүйэр мөрсүөннэрэ буолар. Ону тэҥэ, кини идеологиятыныын соhумардык уонна утарсыылаахтык, Че дьүһүнэ глобал маркетиҥ уонна популяр култуура биир тарҕаныылаах бэлиэлэрэ буолар. Кини туhунан элбэх, үксэ иэйиилээх, биографиялар, мемуардар, кинигэлэр, эсселар, ырыалар уонна киинэлэр тахсаллар. Time сурунаал кинини XX үйэ 100 ордук сабыдыаллаах дьонун ахсааныгар киллэрбитэ. Гевара Guerrillero Heroico диэн хаартыската (фотограф Альберто Корда) «аан дойду ордук биллиилээх хаартыската» дэнэр.