Алдьатыы
Алдьатыы диэн олус улахан, сиэри таһынан барар куһаҕан быһыыны оҥоруу ааттанар.
Киһи оҥорор быһыыларыгар олус сэрэниэхтээҕин, баҕарбатар даҕаны оҥорор быһыыта элбэхтик сыыһа-халты буолан тахсарыттан алдьатыы үөскүүрэ быһаарар. Киһи сэрэхтээх буоларын өйдөтөн сахалар таҥараларын үөрэҕэ “Алдьатыма” диэн үөрэтэр. (1,87).
Алдьатыы хас да араастардаах:
1. Сыыһа-халты туттунан алдьатыыны оҥоруу. Оҕо сыыһа тутан чаасканы үлтү түһэрэрэ баар суол. Суоппар сыыһа туттуута абаарыйаҕа, улахан алдьатыыга тириэрдиэн сөп.
2. Үчүгэйи оҥоробун диэн санааттан алдьатыыны оҥорон кэбиһии. Буор хаһыытыгар тиэтэйэн аһара улаханнык баһан күрдьэх угун тоһутан кэбистэххэ үлэ атахтаныыта үөскүүр. Тиэхиникэ кыра гайкатын аһара ыга, күүскэ эрийэн резьбатын быһа тардан кэбистэххэ улахан алдьатыы үөскээн тахсар.
3. Айыыны, дьоҥҥо туһалаах саҥаны айыыны биир эмэ киһи оҥорор. Олоххо туһалаах айыыны оҥорбут патеннаах, сертификаттаах, учуонай диэн ааты ылбыт дьон отой аҕыйахтар. Дьон сорохторо, эрчимнээх, аһара барар өттүлэрэ айыыны, дьон билбэттэрин, оҥорботторун оҥоро сатааһыннара элбэх эрээри, үксүгэр табыллыбакка, сатаммакка алдьатыыга кубулуйара элбэх. Элбэх саҥаны айыылары оҥоро сатааһынтан биир эмэ табыллан туһалаах үрүҥ айыыга кубулуйар буоллаҕына, атыттара бары куһаҕаны, алдьатыыны элбэтэллэр. Сахалар “Айыыны оҥорума” диэн үөрэхтэрэ бу быһаарыыттан тирэх ылан оҕону үөрэтиигэ туттуллар, эдэрдэр сыыһа-халты туттунан куһаҕаны элбэтэллэрин аҕыйатарга аналланар.
4. Өйдөөн-санаан үгүстүк ырытан көрөн баран алдьатыыны оҥоруу. Сэрии диэн алдьатыы. Саҥаны айыыны оҥорон саҥа сэрии сэбин оҥостуу сэриигэ бэлэмнэниини үөскэтэн улахан алдьатыыны оҥорууга бэлэмнэнии буолар.
Киһи хаһан баҕарар саҥаны айыыны оҥоро сатыыр. Ол оҥорор айыыларыттан биир эмэ туһалаах буолан тахсар, онтон атыттара бары сыыһа-халты буолан тахсаннар куһаҕаны, алдьатыыны элбэтэллэр. Өй-санаа бу уратытын сахалар былыр үйэҕэ быһаараннар өс хоһооно оҥорбуттар. “Сыылла сылдьан сыарҕа быатын быһар” диэн өс хоһооно киһи оҥоро сатыыр саҥаны айыытыттан туох быһыы үөскээн тахсарын быһаарар. Сахалар таҥараларын үөрэҕэ элбэх үлэһит дьоҥҥо ананар, ол иһин оҕону “Айыыны оҥорума” диэн үөрэтэр.
Туһаныллыбыт литература
уларыт1. Каженкин И.И. “Айыы диэмэ”, “Айыыны оҥорума”. – Дьокуускай: Компания “Дани АлмаС”, 2012. – 152 с.