Барс-каган

Барс-каган (кыһыныгар өлбүт 710/711) — Хакасия - Минусинскай котлованыгар Енисей кыргыыстарын салайааччыта. Бек диэн титуллаах этэ. Ол гынан баран бэйэтин дойдутун суверенитетын толору утарар хаҕан диэн титулу ылыммыта.

Барсбек-каган манньыакка ойууламмыта

Түүр хаҕанатын салайааччылара Кыргыс хаҕаната төрүттэммитин кытта сөбүлэһэргэ күһэллибиттэрэ.

Иккис Түүр илиҥҥи хаҕаната

Кыргыс хаҕанатын салайааччыларын төрдө

Ильтерес хаҕан кыыһын ойох ылбыта — Күл-Тэгин уонна Могилян бииргэ төрөөбүт балтыларын. Ынанчу Алп Билгэ диэн ааты бэйэтэ ылыммыта.

Олус көхтөөх тас бэлиитикэни ыыппыта -- табҕачтары уонна тюргештэри кытта холбоспута, Иккис Түүр хаҕанатын утары турбута. Ол түмүгэр түүрдэр кинин кыр өстөөхтрүнэн аахпыттара уонна 710-711 сыллаахха кыргыыстары утары сэриигэ туруммуттара.

Тоньюкук, Күл Тэгин уонна Билгэ хаан салайааччылаах сэриилэр кыһын Арҕааҥы Саян хайаларын уҥуордаан көстүбэккэ Аны (нуучч -- Она) өрүс хочотугар киирбитэ. Холбоһуктаах сэриилэр кыргыыстарга икки төгүл саба түспүттэрэ уонна Барс-хаҕаны Сон өрүс хочотугар ситэн өлөрбүттэрэ.

Барс хаҕан оҕолоро кыргыыс анал посоллары кытта кэлин Кытайга тахсыбыттара.

Былыргы түүрдэ бичиктэригэр (Орхон Енисей суруктара) олоҕуран, учуонайдар кыргыыс омук национальнай дьоруойа буолбут Манас Барс хаҕан прототиба буолуон сөп диэн уорбалыыллар.

Кыргыстааҥҥа Барсбек хаҕан диэн национальнай дьоруойдаахтар. Кыргыстаан национальнай баана Барсбек хаҕаҥҥа анаммы манньыаты оҥорон таһаарбыта. 2011 сыллаахха Ош куоракка Барсбек хаҕаҥҥа анаан пааматынньык туруорбуттара. Кыргыстаан хас даҕаны куоратыгар Басрбек хаҕан аатынан уулуссалар бааллар.

Литэрэтиирэ

• Мелиоранский П. М. Памятник в честь Кюль Тегина. СПб., 1899;
• Малов С. Е., Памятники древнетюркской письменности. Тексты и исследования, М.; Л., 1951.