Дагестаан

Дагестаан

Дагестаан былааҕа Дагестаан дьаралыга
Киинэ куорат	Махачкала
Иэнэ	50 300 км²
Дьонун ахсаана	2 711 679 человек (2009)
Федеральнай уокуруга	Соҕуруу
Экономическай оройуона	Хоту Хапхаас
Ил тыла	нуучча, агул, авар, азербайдьан, чечен, даргин, кумык, лак, лезгин, ногай, рутул, табасаран, тат, цахур
Президент	Муху́ Алиев
Дьаhалта баhылыга	Шамиль Зайналов
Сокуон таhаарар былаас баhылыга	Магомед Сулейманов
Кэм зоната	MSK (UTC+3, сайын UTC+4)

Дагестаан Өрөспүүбүлүкэтэ (Нууччалыы: Республика Дагестан) диэн Арассыыйа Федерациятын субъега. Киин куората Махачкала.

Географията

Республика Хоту Хапхаас хайаларыгар сытар.

• Иэнэ: 50,300 км2
• Кыраньыыссалара:
  • ис: Калмыкия (Х), Чечня (А) уонна Ставрополь кыраайа (ХА)
  • тас: Азербайдьан (С), Грузия (СА)
  • уу: Каспий байҕала (И)
• Үрдүкү сирэ: Базардүзү хайа (4,466 м)
• Хоту-соҕуруу уhуна: 400 км.
• Илин-арҕаа уhуна: 200 км.

Кэм зоната

Дагестан Москва кэм зонатыгар (MSK/MSD) сытар. UTC уларыйыыта +0300 (MSK)/+0400 (MSD).

Өрүстэр

Дагестан хаартата

Республикаҕа 1,800 тахса өрүс баар. Сүрүн өрүстэрэ:

• Сулак
• Самур
• Терек
• Рубас

Күөллэр

Дагестан Каспий байҕалга кытылын линиятын уhуна 400 км.

Хайалар

Республика улахан өттө хайалаах сир, соҕуруу Хапхаас хайалара бааллар. Үрдүкү чыпчаала Базардүзү хайа 4,466 м.

Сир баайдара

Дагестан сирин баайдара: ниэп, айылҕа гааhа, чох.

Климата

• Тохсунньу орто температурата: +2 °C
• От ыйын орто температурата: +30 °C
• Сыллааҕы сөҥүү орто таhыма: 200 мм (хоту сыhыыларга), 800 (хайаларга)

Дьоно

Дьонун ахсаана — 2711,7 тыh. киhи (2009). Тыа сирин олохтоохторо 57,6 %, куорат олохтоохторо 42,4 % (2009). Дьон чиҥэ — 53,9 чел./км² (2009). Республика дьаhалтата билиитинэн, кини таhыгар 700 тыh. дагестаннар олороллор.

Дагестан омуктара тылларынан түөрт араас бөлөххө киирэллэр.

Итэҕэллэринэн 96 % мусулмааннар, 4 % христианнар.

Омук	2002 с. ахсаана, тыh. к.
Авардар	758,4 (29,4 %)
Даргиннар	425,5 (16,5 %)
Кумыктар	365,8 (14,2 %)
Лезгиннар	336,7 (13,1 %)
Лактар	139,7 (5,4 %)
Нууччалар	120,9 (4,7 %)
Азербайдьаннар	111,7 (4,3 %)
Табасараннар	110,2 (4,3 %)
Чеченнар	87,9 (3,4 %)
Ногайдар	36,2 (1,4 %)
Рутуллар	24,3 (0,9 %)
Агуллар	23,3 (0,9 %)
Цахурдар	8,2
Эрмээннэр	5,7
Татаардар	4,7
Украиннар	2,9
Дьэбэриэйдэр	1,5
Хайа дьэбэриэйдэрэ	1,1

Олохтоох пууннар

10 тыh. тахса олохтоохтордоох пууннар Тохсунньу 1 2008 туругунан

Махачкала 464,2 Ахты 13,2 (2003) Хасавюрт 127,1 Бабаюрт 12,9 (2003) Дербент 129,0 Карабудахкент 12,3 (2003) Каспийск 102,7 Белиджи 11,6 Буйнакск 61,1 Касумкент 11,4 (2003) Избербаш 50,8 Каякент 11,0 (2003) Кизляр 48,0 Нижнее Казанище 11,0 (2003) Кизилюрт 34,0 Южно-Сухокумск 10,7 Дагестанские Огни 36,0 Султан-Янги-Юрт 10,6 (2003) Ленинкент 13,3 Ботлих 10,4 (2003)

Администрациянан араарыыта

Дагестан састаабыгар 42 оройуон киирэр:

Билэ:Dagestan districts map.gif

Дагестан административнай хаартата

№	Муниципальнай оройуон	Административнай киин
1	Агул оройуона	Тпиг
2	Акуша оройуона	Акуша
3	Ахвах оройуона	Карата
4	Ахты оройуона	Ахты
5	Бабаюрт оройуона	Бабаюрт
6	Бежта оройуона	Бежта
7	Ботлих оройуона	Ботлих
8	Буйнакск оройуона	Буйнакск
9	Гергебиль оройуона	Гергебиль
10	Гумбет оройуона	Мехельта
11	Гуниб оройуона	Гуниб
12	Дахадай оройуона	Уркарах
13	Дербент оройуона	Дербент
14	Докузпар оройуона	Усухчай
15	Казбек оройуона	Дылым
16	Кайтаг оройуона	Маджалис
17	Карабудахкент оройуона	Карабудахкент
18	Каякент оройуона	Новокаякент
19	Кизилюрт оройуона	Кизилюрт
20	Кизляр оройуона	Кизляр
21	Кули оройуона	Вачи
22	Кумторкала оройуона	Коркмаскала
23	Курах оройуона	Курах
24	Лак оройуона	Кумух
25	Леваши оройуона	Леваши
26	Магарамкент оройуона	Магарамкент
27	Новолак оройуона	Новолак
28	Ногай оройуона	Терекли-Мектеб
29	Рутул оройуона	Рутул
30	Сергокала оройуона	Сергокала
31	Сулейман-Сталь оройуона	Касумкент
32	Табасаран оройуона	Хучни
33	Тарумовка оройуона	Тарумовка
34	Тлярата оройуона	Тлярата
35	Унцукуль оройуона	Унцукуль
36	Хасавюрт оройуона	Хасавюрт
37	Хив оройуона	Хив
38	Хунзах оройуона	Хунзах
39	Цумада оройуона	Агвали
40	Цунта оройуона	Кидеро
41	Чарода оройуона	Цуриб
42	Шамиль оройуона	Хебда

Экономиката

Оҥоруу сүрүн салаалара: тыа хаhаайыстыбата, арыгы оҥоруу, балыктааhын, төрүт идэлэр (көбүөр өрүү), ниэп хостооhун, чэпчэки уонна химия индустриялара, электроэнергия таhаарыыта.

Политиката

Республика сүрүн сиэрэ — Дагестан Республикатын конституцията.

Дагестан парламена — Дагестан Республикатын дьон мунньаҕа — 72 депутаттаах, кинилэр 4 сылга талыллаллар.