Ньыыкан

Никон Алексеевич Васильев (1881 - 1984) — Ньыыкан кырдьаҕас, Ньыыкан эмчит, Ньыыкан ойуун диэн саха аймаҕар киэҥник биллибит XX үйэҕэ олорон ааспыт айылҕаттан бэриллиилээх сүдү кыахтаах киһи.

Олоҕун олуктара

Билиҥҥи Дүллүкү диэн Үөһээ Бүлүү улууһун тыатыгар кини төрүүрүгэр III Үөдүгэй диэн ааттанар эбит, онно кыанар соҕус саха ыалын кыыһыгар төрөөбүт. Кини үөскээһинин туһунан сурах хоту номох буолбут кэпсээн баар. Ол маннык. Арай биирдэ кыыс от мунньа сылдьан сынньана сыттаҕына саннытыгар чыычаах кэлэн олоро биэрбит. Ол кэннэ кыыс иһигэр туох эрэ баара биллэн барбыт. Дьоно ойууну ыҥыран ойууннатан көрөллөр ону ойуун этэр, биир тоҥус ойууна өлөн баран саҥа төрөөрү гынар эбит, ону быһайын кыыскыт от мунньа сырыттаҕына чыычаах буолан кэлэн саннытыгар олорбут. Көрөөрүҥ эрэ, сотору моонньутугар чэр бэлиэлээх уол оҕо төрүө. Оннук буолбут, кэмэ кэлэн дьахтар оннук мэҥнээх уол оҕону төрөппүт, ол оҕо саха омугар Ньыыкан ойуун буолан улаатар.

Ньыыкан улахан гипнозтаах эбит, эмтиир дьоҕурун олоҕун тухары сылдьан сайыннарбыт. Сэбиэскэй былаас саҕана ойуннааһыны бобуу кэмигэр хаста даҕаны тутуллан хайыыга олоро сылдьыбыт. Ол даҕаны буоллар эмтиир ньыматын тохтоппотох. Эрэйгэ кыһалҕаҕа оһолго түбэспит дьон көрдөһөрө бэрт буолан сылдьарын тухары эмтии, өрүһүйэ сылдьыбыт. Ойууннуура эмиэ туспа бэйэтэ суоллаах эбит, тоҥустуу саҥаран кыырара биллэр.

Эдэр сааһыттан дойдутун уонна ол таһынан тас сахаларга үт, Хабаровскай кыраай сахаларыгар сатыылаан тиийэ хаампыт киһи эбит. Элбэҕи хомуйбут, көрбүт, билбит, үөрэппит. Этнографияҕа даҕаны сыһыаннаах эбит. Араас билсибит дьонун ситэн аахпаккын. Эдэр сылдьан норуот ырыаһытын кытары Кыыл олунаан Сергей Зверептиин хотуннан сылдьыбыттара биллэр, онно араас күүстээх дьоҕурдаах дьону кытары күөн көрсөн, бэрт даҕаны былдьаһан уоттаах ойууннар диэн аатыра сылдьыбыттар.

Кини эмтиир ньымата эмтээх оту туһаныы. Сайын кэлиитэ үөртээһин, хааннааһын эбит. Дойдутун эмтээх отторун үөрэтэн этэр эбит, дьиҥинэ хас биирдии ыарыыга сөптөөх оту булан эмтэннэххэ ыарыыны кыайаҕын.

Ньыыкан кырдьаҕас туһунан номох эрэ элбэх, кини билбит эмтээбит киһитэ баһаам. Ону таһынан бүгүн Үөһээ-Бүлүү Ороһутун педагогическэй музейыгар эмчиккэ анаан тус анал хос тэрийбитэ академик Чиряев К.С. илэ бэйэтинэн. Музейга кини туттубут маллара, бултуур сэбэ сэбиргэлэ, кыырарыгар кэппит таҥаһа, дьүҥүрэ мунньуллан сыталлар.

Киһини куруук өрүһүйэр быыһыыр буолан икки атахтаахха киһи кылааннааҕа, кэрэмэс киһи, сахаҕа үтүө холобур буолар диэн ахтыллар сүдү кырдьаҕас Ньыыкан эмчит.

Уһун араас түһүүлээх тахсыылаах эриллиилээх олоҕу олорон ааспыт, олоҕун тухары уонна ойохтоммут, элбэх оҕолоох. Бүгүн кини кэнэҕискилэрэ биһиги ыккардыбытыгар бааллар. Ньыыкан ойуун сүүс сааһын лаппа ааһан баран өлбүт. Көмүллэ сытар сирэ Үөһээ-Бүлүү Боотулуутугар.

Хайдах эмтиирэ

1. Хааннааһын.
2. Түөн.
3. Сэбирдэххэ тартарыы.
4. Имэрийии.
5. Хааны тохтотуу.
6. Иирээкини сахалыы эрэ буоллаҕына эмтиир эбит – ол аата мэнэрийиилээҕи.
7. Эмтээх оту оргутуу.

Сигэлэр

Н.Е.Васильев. Норуот эмчитэ Ньыыкан. - Дь.: Бичик, 2011

С.Т.Боескоров. Ньыыкан. - Дь.: Бичик, 2008

С.Т.Боескоров. Ньыыкан норуот эмчитин туһунан ахтыылар. - Дь.: Бичик, 2001