Түүлгэ куттар көстүүлэрэ

Түүлгэ куттар көстүүлэрэ өй-санаа уратыларын быһаараллар.

Киһи санаата иннигэр баран сирдээн иһэрин быһаарыы кэнниттэн түүллэри үөрэтии ордук табыллар. Түүлгэ киһи санаалара, куттара урутаан тиийэн ханнык эрэ быһыылары көрсөллөрүн киһи түүлүгэр көрөр уонна үгүс түүл көстүүлэрэ киһи үгэс буолбут өйдөбүллэринэн быһаарыллаллар. Үгэс диэни Саха тылын быһаарыылаах кылгас тылдьыта маннык быһаарар:

1. Дьон туохха эмэ үйэттэн үйэҕэ итэҕэйэн тутуһар санаалара эбэтэр толорор оннук туомнара.

2. Киһи үөрэнэн хаалбыт быһыыта, үөрүйэҕэ. (1,216).

Киһи куруук биири санаан ону толорон иһэр буоллаҕына, ол санаата үгэскэ кубулуйан иһэр. Үгэстэргэ кубулуйбут өй-санаа киһи куттарын эбэтэр майгыларын үөскэтэр. Киһи өйүттэн-санаатыттан хайдах куттара үөскүүллэрин уонна бэйэ-бэйэлэриттэн туох уратылаахтарын быһаарыы кэнниттэн бу куттар хайдах түүлгэ көстөллөрө ырытыллар.

Былыргы сахалар киһи өйүн-санаатын үс аҥы араараллара: буор кут, ийэ кут уонна салгын кут диэн ааттыыллара. Киһи этэ-сиинэ сирдээҕи эттиктэртэн хомуллан үөскүүр уонна бэйэтэ эмиэ туспа, киһи айылҕаттан быһаччы тутулуктаах чааһа буолар. Киһи үс куттара уонна этэ-сиинэ сүр диэн күүһүнэн холбуу тутулла сылдьаллар диэн былыргы сахалар үөрэхтэрэ быһаарар.

Саха ойууннара киһи түүллэрин дириҥник үөрэтэннэр кут-сүр үөрэҕин айбыттарын билигин ким да саарбахтаабат буолла. Бары түүллэри үөрэтээччилэр киһи аҥардастыы көрөр эрэ уонна бэйэтинэн сылдьар түүллэрэ тус-туспатык тойонноноллорун быһаараллар.

Киһи түүлүгэр олус элбэхтик билбэт, бэйэтигэр маарынныыр киһини көрөр. Бу киһи киһини бэйэтин арыаллыы сылдьар курдук буолар. Сорох кэмҥэ киһини кытта сөбүлэспэт, куһаҕан киһи курдук буолан бэйэтин маһынан да охсуон, тааһынан да быраҕыан сөп. Үксүгэр бу биллибэт киһи атын дьону кытта хайдах сыһыаннаһара түүлгэ көстөр.

Түүллэри үөрэтээччилэр киһи түүлүгэр көрөр билбэт киһитэ тугу оҥороро бэйэтигэр сыһыаннаах буоларын быһаарбыттара ыраатта. Бу көстөр биллибэт киһини К.Юнг «Күлүк» диэн ааттаабыт. (2,123).

Бу көстөр күлүк киһи көрүҥүнэн киһиэхэ бэйэтигэр маарынныыр курдук буолар. Бу күлүк үгүстүк киһи бэйэтэ, өйө-санаата, салгын кута сөбүлээбэтин оҥорор. Киһи сөбүлээбэт быһыытын күлүк киһи оҥорор буоллаҕына, бу киһини куһаҕан киһинэн ааттаан кэбиһэр.

Ханнык баҕарар бэрээдэктээх да киһи бэйэтин олоҕун араас түгэннэригэр ис санаатыгар быстах баҕа санааларын толорор туһугар араас атыны, туолбаты эҥин санаталаан ылыталыыра хаһан баҕарар баар суол буолар. Арай бу киирэн ааһар быстах санааларга киһи туруктаах өйдөөх-санаалаах буоллаҕына эрэ, бас бэриммэккэ, олохсуйбут бэрээдэги, үчүгэй үгэстэри тутуһан сылдьар кыахтанар. Эр киһи үчүгэй дьахтары хаһан баҕарар сөбүлүү көрөн тохтуу түһэн ааһыан сөп. Олохсуйбут бэрээдэги, сиэри-туому тутуһан сылдьар, бэйэтэ кэргэннээх киһи атын, кырасыабай да дьахталлары көрдөҕүнэ, быстах киирэн кэлэр баҕа санааларын кыана туттунан биллэрбэккэ эрэ ааһан хаалыан сөп.

Киһиэхэ быстах баҕа санаалары туттунар ураты күүс баар буолара хайаан да ирдэнэр. Сахалар олохторун үөрэҕэр бу күүс аата киһи буолуу, киһилии быһыылаах буолуу диэн ааттанар.

Маннык кэмнэргэ киһи өйө-санаата, салгын кута ис санаатын, ийэ кутун өйүн-санаатын кытта мөккүһэр. Бу кэмҥэ ити санаалартан хайалара баһыйар да киһи ол курдук быһыылары оҥорор. Сиэр-майгы диэни билиммэт эр киһи бу дьахтарга баҕара санаатын кыана туттубакка билсиһэ, кэпсэтэ сатаабытынан барыан сөп. Бэйэтин быстах баҕа санааларын кыана туттарга үөрэммит, сиэри-туому тутуһа үөрэммит киһи санаатын иһигэр туттунан ханан даҕаны биллэримиэн сөп.

Киһи оҥорор бары дьыалаларыгар ити курдук санаалар хайдыһыылара куруук үөскүүр. Ордук эккэ-сииҥҥэ уонна өйгө-санааҕа сыһыаннаах быһыылары киһи оҥороору гыннаҕына өй-санаа хайдыһыыта араарыллан биллэр. Холобур, минньигэһи сиэри гыннахха эбэтэр арыгы иһээри бэлэмнэнии буолуута ити өй-санаа арахсыытын өссө чуолкайдыыр. Киһи биир өйө-санаата, этигэр-сиинигэр сыһыаннаах буолан, минньигэһи сиэххэ эбэтэр арыгыны иһиэххэ диир. Онтон атын, олохсуйбут үгэстэри тутуһарга ыҥырар, дьон бииргэ олорууларын үөрэҕин кэспэти көрөр-истэр өй-санаа, үөрэхтэн-билииттэн киирэр салгын кут өйө-санаата аһара барбакка, минньигэһи олус элбэҕи сиэбэккэ, арыгыны аһара испэккэ ыҥырар.

Сахаларга «Кэмсинии» диэн өйдөбүл баар. Киһи ийэ кута сөбүлээбэт быһыытын оҥорон кэбистэҕинэ, сыыһаны оҥордум диэн өйдөбүл киирэн, өйүн-санаатын мунчаардар, кэмсиннэрэр. Маннык өйдөбүл киирдэҕинэ киһи сыыһаны оҥорбутун билинэр, кэмсинэр. Аны хатылаан итинник сыыһаны оҥорбот буоларыгар олук ууруллар.

Бэйэ ис санаата, ийэ кутун баҕа санаалара, салгын кутун санааларын кытта сөп түбэспэт буолуулара киһи түүлүгэр ордук чуолкайданан көстөллөр. Ол курдук өй-санаа сөбүлэспэт киһитэ кэлээри гыннаҕына эбэтэр киһи куттара бэйэ-бэйэлэрин кытта сөпсөспөт буоллахтарына туста, охсуһа сылдьар дьон түүлүгэр көстүөхтэрин сөп.

Психолог Г.Миллер киһи өйө-санаата уонна этэ-сиинэ үчүгэй эбэтэр куһаҕан буолууну тус-туспатык ылыналларын бэлиэтиир. Киһи этигэр-сиинигэр үчүгэй буолуута өйүгэр-санаатыгар санаарҕабылы үгүстүк үөскэтэллэрин быһаарар. (3,205). Киһи өйүгэр-санаатыгар үчүгэй буолуута, этигэр-сиинигэр үчүгэйи оҥорбот, онтон эккэ-сииҥҥэ үчүгэй буолуу өй-санаа көрдөбүллэригэр сөп түбэспэтэ ордук элбэх.

Түүлгэ көстөр биллибэт киһи сахалар кут-сүр үөрэхтэринэн олус табатык быһаарыллар. Бу үөрэх быһаарыытынан түүлгэ көстөр биллибэт киһи бэйэтин хайа эрэ кута сылдьар. Киһи хайа эрэ кута, ийэ кута дуу эбэтэр салгын кута дуу атынын көрөр быһыыта буолара быһаарыллар.

Түүлү киһи хайа баҕарар кута, ийэ эбэтэр салгын куттара көрөр буолуохтарын сөп. Ийэ кукка киһи этин-сиинин баҕа санаалара мунньустар буоланнар ийэ кут түүлүгэр киһи бэйэтин этин-сиинин илдьэ сылдьара көстөр. Үгүс түүл көстүүлэрэ барылара ийэ кут өйдөбүллэрэ, киһи өйүгэр-санаатыгар олохсуйбут, үгэс буолбут өйдөбүллэр буолаллар.

Ийэ кут түүлүгэр киһи этэ-сиинэ баара биллэр, илиитин-атаҕын көрүөн сөп. Киһи бэйэтэ тугу эмэ оҥороро, хаамара-сүүрэрэ, халдьаайыга ыттара барылара бу түүллэргэ киирсэллэр.

Салгын кут көрөр түүлүн уратытынан бу түүлгэ киһи бэйэтин этэ-сиинэ баара букатын да биллибэт, сананыллыбат даҕаны, киһи көтө сылдьар курдук соҕотохто ханна эмэ баар буолан хаалар уонна ойоҕоһуттан көрө сылдьар курдук буолар. Маннык түүллэр ордук уустуктар, хас биирдии киһиэхэ тус-туспа үгэс буолан эрэр өйдөбүллэртэн үөскүүллэриттэн үгүстүк кыайан тойонноммоттор. Салгын кутун өйө-санаата баһыйар киһи түүллэрэ үксүгэр үөһээ көтүү, ханнык эрэ фантазия, ырай дойдуларыгар сылдьыы көстүүлэрэ буолаллар.

Киһи бэйэтин уһун олоҕун устатын тухары ис санааларын кытары охсуһан, туруулаһан тахсар. Этин-сиинин быстах баҕа санааларын кыайан, сабырыйа тутан салайдаҕына эрэ, этэ-сиинэ доруобай, күүстээх буолан өй-санаа салгыы сайдыытын ситиһэр, үлэни-хамнаһы кыайар кыахтанар. Итини тэҥэ аны аһара баран олус үөһээ кыырай халлааҥҥа көтө сылдьыы сирдээҕи олохтон арахсыы, өлүү-сүтүү бэлиэтэ буолар.

Кыра эрдэҕинэ, бэйэтэ өйдөөбөт кэмигэр үтүктэн үөрэммит үөрэҕэ, билбит билиитэ киһи ийэ кута буолар. Бу кэмҥэ үөрэммит үөрэх барыта киһи ийэ кутун өйүгэр-санаатыгар суруллан ууруллан сылдьаллар. Итини тэҥэ киһи кэнники олоҕор үөрэнэн үгэс оҥостубут өйдөбүллэрэ эмиэ ийэ кут өйүгэр-санаатыгар уларыйан ууруллан иһэллэр. Ити барыта киһи өйө-санаата сайдан, эбиллэн иһэринэн быһаарыллар.

Киһи улаатан иһэн үөрэҕи-билиини баһылааһына аан маҥнай салгын кут өйүгэр-санаатыгар ууруллар. Бу билиилэр олус элбэхтэ хатылананнар үгэскэ кубулуйдахтарына, ийэ кут өйүгэр көһөн ууруллаллар. Өтөр-наар умнуллубат гына уларыйыыны бараллар. Киһи түүллэрэ барылара үгэс буолбут өйдөбүллэринэн быһаарыллаллара уонна тойонноноллоро итиннэ олоҕурар.

Былыргы сахалар быһаарыыларынан киһи кута көттөҕүнэ ханнык эрэ ыарыы киирэр. Ойууннар өй-санаа үөрэҕин дириҥник баһылаабыт буоланнар куттара көппүт ыарыһахтары үксүгэр ситиһиилээхтик эмтииллэр эбит. Кут диэн тугуй? Кут киһиэхэ хантан кэлэрий? Киһи куттарын быһаарыыны түүллэрин үөрэтиинэн эрэ ситиһиэххэ сөп.

Курууппа ойуун киһи түһээн өлбүт киһини көрүстэҕинэ, ол аата эн салгын кутуҥ кини салгын кутун көрөр диэн быһаарар. Түүл диэн киһи салгын кутун сырыыта буоларын Курууппа ойуун эмиэ билинэр. Ойуун бу этиилэрин таба диэтэхпитинэ киһи салгын кута утуйа сыттаҕына туспа баран бэйэтэ сылдьара түүлгэ көстөр.

Сорох кэмҥэ киһи кута үөр буоларын ойуун эмиэ бигэргэтэр. Үөрдэр абааһы буолаллар. Онон түүлгэ-биккэ биллэллэр диир. Курууппа ойуун кырдьаҕас оҕонньор уонна оҕо үөр буолбаттар диэн этэр. (4,48). Бу быһаарыылартан киһи салгын кутугар олус куһаҕан санаа киирэн олохсуйдаҕына салгын кута үөр буоларын билиэхпитин сөп. Киһи олус куһаҕан быһыыны оҥорон бэйэтигэр тиийиннэҕинэ үөр буоларын саха дьоно бары билэллэр. Олус куһаҕан быһыыны оҥорон, ол аата куһаҕан санаатын илдьэ этиттэн-сииниттэн арахсыбыт салгын кут үөр буолара итинник быһаарыллыан сөп.

Кырдьаҕас оҕонньор салгын кута үөр буолбатын бэлиэтинэн киһи олус кырыйдаҕына өйө-санаата мөлтөөн кута-сүрэ суох буоларыгар олоҕурар, онтон оҕо үөр буолбата кини өйө-санаата ситэ сайдан күүһүрэ-кыаҕыра, үгэстэрэ үөскүү илигэ буолара быһаарыллар.

Уһун кэмҥэ өй-санаа мунньустан элбээн иһиититтэн кут үөскүүр. Куту маннык быһаарыы былыргы сахалар куту өй-санаа мунньустуута диэн быһаарыыларыгар эмиэ сөп түбэһэр. Билиҥҥи сайдыылаах үйэҕэ өй-санаа киһиэхэ хайдах киирэн мунньуллан иһэрин быһаарыы, куттар хайдах үөскүүллэрин чуолкайдыырга көмөлөөх буолуо этэ.

Дьон бары түүллэри өй-санаа көстүүлэрэ дииллэр. Түүллэри үөрэтии өй-санаа хайдах көрүҥнээхтик киһиэхэ мунньуллан сылдьарын быһаарарга сүрүн көрүҥүнэн буолар. Түүллэри тойоннооһун куттары үөрэтиигэ биллэр хардыыны оҥоруон сөп. Түүлгэ киһи куттара тус-туспа сылдьалларын чуолкайдык араарыы киһини хайа кута баһылаан салайарын быһааран оҕону иитиигэ ийэ кутун урутаан сайыннарыы ылар оруола үрдүгүн биллэрэр.

Түүллэр үгүс өттүлэрэ киһи өйүгэр-санаатыгар уһун кэмҥэ үгэс буолбут өйдөбүллэринэн быһаарыллалларыгар, тойонноноллоругар олоҕуран киһиэхэ кут хайдах үөскүүрүн чуолкайдыахха сөп. Аан маҥнай оҕоҕо үгэс хайдах үөскүүрүн быһаарыахпыт этэ.

Оҕо кыра эрдэҕинэ куруук хамсана сатыыр. Маҥнайгы хамсаныыларын оҕо өйдөөбөккө эрэ, хамсатыахха эрэ диэн оҥорор. Итиитинэн, атаҕынан мээнэ хамсанар. Кэлин улаатан иһэн хараҕынан таба көрөр буоллаҕына, оонньууру тута сатаан үлэлэһэригэр кини өйө-санаата үлэлиир, ийэ, буор кута сайдар, кыһанан-мүһэнэн таба тутаары дьулуһар. Тарбахтарын элбэхтик хамсатан эрчийэн буор кутун үөскэтинэр. Олус өр эрэйдэнэн, сыыһа-халты тута сатаан баран син үөрэнэн оонньууру таба харбаан ылар буолар.

Харбаан ылар хамсаныыны баһылаатаҕына олус түргэнник сулбу тардан ылар кыахтанар. Хамсааһын уустугуран истэҕинэ оҕо өйө-санаата эбиллэн иһэр, үөрэммит хамсаныытын үгэс оҥостон аны быһаара, үөрэнэ сатаабакка түргэнник толорор буоларга үөрэнэ, үөрүйэх буола охсор.

Киһи быһалыы оҥорор, үгэскэ, үөрүйэххэ кубулуйбут, быһаара сатыы турбакка эрэ толоруллар буолбут хамсаныылары буор кут өйө-санаата диэн быһаарыллар. Үгэс, үөрүйэх буолан хаалбыт хамсаныыларын киһи хаһан даҕаны умнан кэбиспэт. Тустуук быраҕыылары оҥорор хамсаныыларын хаһан да умнубат. Арай ситэ үгэс буолбатах, кыайан буор кут өйүгэр-санаатыгар кубулуйбатах хамсаныылары киһи сотору кэминэн умнан, кыайан оҥорбот буолан хаалара буор уонна ийэ куттар туспа арахсар бэлиэлэринэн буолар.

Киһи үөрэнэн, үөрүйэх буолан хаалбыт хамсаныыларын бэйэтэ билбэтинэн даҕаны, өйүнэн-санаатынан салайбакка эрэ оҥоро сылдьар. Оҕо үөрэҕин билбэтэҕинэ, кэтэҕин тарбана үөрэннэҕинэ, ити быһыытын тугу эмэ толкуйдуу түстэр эрэ оҥорон кэбиһэргэ үөрэнэн хаалар. Илиитин итиигэ сиэппит киһи соҕотохто сулбу тардан ылыыта буор кут өйүнэн-санаатынан эмиэ быһаарыллар. Үөрүйэх буолбут бэйэтин харыстанар хамсаныыларын киһи толкуйдуу турбакка эрэ оҥорон кэбиһэрэ барыта үгэс буолбут, буор кут хамсаныыларынан быһаарыллаллара киһи өйүн-санаатын оҥоһуутун ордук чуолкайдыыр.

Хамсаныыттан үөскүүр өй-санаа буор кут өйө-санаата буолар. Хамсаныылар олус элбэхтэ хатыланан иһэр буоллахтарына кэлин үгэскэ, онтон үөрүйэххэ кубулуйаннар киһи буор кутун өйүгэр-санаатыгар умнуллубат гына ууруллаллар. Kиһи ис уорганнарын үлэлэрин буор кут өйө-санаата салайар. Бу өй-санаа оҕоҕо төрүөҕүттэн бэриллэр уонна салгыы сайдан иһэр кыахтаах. Ис уорганнар үлэлэрин салайар кут үлэтэ кэһилиннэҕинэ киһини араас ыарыылар булуохтарын сөп. Ойууннар ыарыыны эмтээһиннэрэ буор кут өйүн-санаатын уларытан, тупсаран биэриинэн ситиһиллэрэ быһаарыллан иһэр.

Илэтигэр киһи билэр, үчүгэйдик саныыр киһитин көрсүһэ түстэҕинэ үөрэр, мичээрдиир. Санаата көнөр, кэпсэтэллэр. Бэйэлэрэ сөбүлэспэт да дьон күлэ-үөрэ кэпсэтиэхтэрин сөп. «Сүөһү эриэнэ таһыгар, киһи эриэнэ иһигэр» диэн этии баара киһи ис санаатын таһыттан көрөн билии кыаллыбатын быһаарар.

Түүлгэ көрсүһэ түһүү илэ буоларыттан туох да уратыта суоҕун иһин хаһан да мээнэҕэ буолбат. Көрсүһэр киһи сирэйин-хараҕын көстүүтэ ханнык көрсүһүү буоларын чуолкайдык быһаарар. Көрсүһүүттэн санаа көнөр буолуута туһалаах, үчүгэй көрсүһүүнү биллэрэр.

Үөрэх-билии салгын куттан киирэр. Эмиэ элбэхтэ хос-хос аахтах¬ха, иһиттэххэ билии өйгө-санааҕа, салгын кукка мунньуллар. Билии элбэхтэ, өссө хос-хос хатыланан, чиҥ билиигэ кубулуйдаҕына, эмиэ үгэскэ, кукка кубулуйар. Үгэскэ кубулуйбут билии ийэ кукка уларыйан, умнуллубат гына ууруллан иһэр.

Салгын кутунан киирбит үөрэх, билии хос-хос хатыланан үгэскэ кубулуйдахтарына, бу үгэстэри киһи бэйэтэ да билбэтинэн толоро сылдьар буоларга үөрэнэр. «Үгэһи тутуһар», «Үгэс буолбут» диэн этиилэр киһи оҥоро үөрэммит быһыыларын, хамсаныыларын хаһан баҕарар оҥорорун бэлиэтииллэр.

Ийэ кут өйө-санаата диэн киһи олус өр үөрэммит, үгэскэ кубулуппут өйдөрө-санаалара уонна араас хамсаныылара буолаллар.

Кут-сүр үөрэх быһаарыытынан киһи куттара бэйэ-бэйэлэрин кытта үгүс сөбүлэспэт өрүттэрдээхтэр. Киһи этигэр-сиинигэр үчүгэй буолуута өйүгэр-санаатыгар хомолтону, хом санааны аҕалар түбэлтэлэрэ бэрт элбэхтэ буолаллар. Аһара аһааһын, элбэхтик сытыы эккэ-сииҥҥэ үчүгэй буоллахтарына, өйгө-санааҕа үчүгэй буолбатахтар.

Киһи түүлүгэр көрөр биллибэт киһитэ бэйэтин салгын кута эбэтэр ийэ кута буолуохтарын сөп. Түүлгэ бэйэ аттыгар сылдьар биллибэт киһи тугу оҥороро, тойонноотоххо бэйэтигэр сыһыаннаах буолан тахсарын үөрэхтээхтэр быһаарбыттара ыраатта. Биллибэт куһаҕан киһини эбэтэр кыылы, абааһыны кыайыы, киһи бэйэтин өйө-санаата тупсууту¬гар, үчүгэй буолуутугар тириэрдэрин киһи барыта билэр. Киһи бэйэтин куһаҕан санаата мустубут кутун кыайыыта түүлүгэр атын куһаҕан киһини кыайыытынан доҕуһуолланар.

Куттарга тус-туһунан өй-санаа ууруллар, мунньуллар. Куттар сайдан истэхтэринэ туспа барар кыахтаналларын бэлиэтинэн түүлгэ тус-туспа арахсан көстөллөрө буолар. Олус элбэхтэ хос-хос хатыланан үгэскэ кубулуйбут быһыы ийэ кут өйүгэр-санаатыгар хаһан да умнуллубат гына ууруллан мунньуллар. Былыргы сахалар ити өйү-санааны ийэ кут диэн ааттаабыттар. Ийэ кут өйүн-санаатын оҕо ийэтин үтүктэн, кинини көрөн, истэн үөрэҕин мунньунар. Киһи тутта-хапта сылдьар быһыытын, төрүт өйүн-санаатын барытын ийэ кут өйө-санаата быһаарар. Сахалар оҕону олох кыра эрдэҕинэ хайдах иитэҕин, үөрэтэҕин даҕаны, соннук өйдөөх-санаалаах киһи буола улаатар диэн этэллэр уонна атаахтатыы буортулааҕын билэллэр. Бу этии «Атаах оҕо өйө-санаата түктэри буолар» диэн этиинэн бигэргэтиллэр.

Киһи өллөҕүнэ куттара тус-туспа бараннар, өйө-санаата бытарыйан ыһыллар. Өй-санаа ыһыллан үөр буолар. Атын дьон өйдөрүгэр-санааларыгар сөп түбэспэт, туспа өй-санаа бөлөҕө эрэ уларыйбакка бэйэтинэн сылдьарын сахалар уратытын быһааран айыы өйө-санаата, айыы буолуу диэн ааттыыллар. Кэлин олус маарыннаһар өйдөр-санаалар, куттар холбоһон биир буолан хаалаллар.

Кут бу курдук уларыйыытын түүлгэ көстөр маарыннаһар майгылаах дьон биир буолан көстөллөрүнэн быһаарыахха сөп. Түүлгэ Арамаан тиийэн кэлэр диэн көрбүтүҥ илэтигэр Дьэкиим буолан хааллаҕына, бу дьон майгылара, өйдөрө-санаалара олус маарыннаһар эбиттэрэ быһаарыллар.

Хайа эрэ киһи куттара туспа баран сылдьаллар түүлгэ көстөр. Бу дьон көрүҥэрэ кинилэр майгыларын быһаараллара ордук улахан суолталаах. (5,18).

Туһаныллыбыт литература

1. П.С.Афанасьев, П.А.Слепцов, В.И.Лиханов и др. Саха тылын быһаарыылаах кылгас тылдьыта. Дьокуускай: «Бичик» нац. кинигэ кыһата, 1994.- 264 с.

2. Г.В.Врублевская. «5 уроков по толкованию снов».-Санкт-Пе¬тербург, «СМИО Пресс»,1998.- 320 с.

3. Г.Миллер. Сонник: Толкования 10000 снов. Москва: ООО Фирма «Издательство АСТ», 1999.- 400 с.

4. Н.Н.Яковлев. Курууппа ойуун көрүүлэрэ. Дьокуускай: «Бичик» нац. кинигэ кыһата, 1993.- 56 с.

5. Каженкин И.И. Түүл - Үөһээ дойду өйө-санаата. - Дьокуускай: Бичик, 2014. - 160 с.