Өй-санаа икки өрүттээҕин туһаныы
Өй-санаа икки өрүттээҕин олоххо туһаныы таба, туһалаах быһаарыыны булууга аналлаах.
Олоххо өй-санаа икки; үчүгэй, сымнаҕас уонна куһаҕан, кытаанах өрүттээҕэ хардары-таары дьайаллара араарыллан биллэр кэмнэрдээхтэр. Бу быһаарыы урукку кэмнэргэ дьон олохторо көннөҕүнэ мөлтөөн-ахсаан баралларыттан биллэр, бу кэмҥэ атыттар сэриилээн ылыыларыгар түбэһэллэрэ, олохторо тупсан уонна ыараан ылар кэмнэринэн уратыланара ордук чуолкай. Киэҥ сирдэри баһылаабыт империялар сотору кэминэн ыһыллыыларын, эстиилэрин үөрэтии аҥардастыы салайааччылар этиилэринэн барара сөптөөх хайысханы тутуспат. Олох тупсуута, байыы өйү-санааны мөлтөтөр, ыһар, онтон олох ыарааһына өйү-санааны күүһүрдэр. Сахалар «Олох ыараатаҕына-омук күүһүрэр» диэн этиилэрэ ону биллэрэр.
Омук дьоно уһун кэмнээх олохторугар өй-санаа сайдыыта долгун курдук хамсаан, өрө тахсан, сайдыыны ситиһэр кэмэ аастаҕына аллараа түһэр, мөлтүүр, ахсыыр кэмэ кэлитэлээн ааһаллар эбит. Омукка биир маннык кэрдиис кэм атын омуктуун холбоһуу, саҥалыы үөскээһин кэмигэр кэлэрин биһиги олохпутугар кэлбит уларыйыы биллэрэр. Омукка икки тылланыы, иккилии ааттаныы үөскээн баран бүтэр кэмэ кэлиитэ омук бэйэтин уратыларын билинэн, атыттартан туспа араарынар кэмэ кэлиитин биллэрэр эбит. (1,3).
Сымнаҕас, эйэлээх олоххо омук икки тылланыыта үөскээн баран бэйэтин уратыларын билиниитигэр тиийдэҕинэ, хайа омук буоларын быһаарынар, иккиттэн биирин талан ылар кэмэ кэлэр. Бу кэм кэлиитигэр омук кытаанах илиилээх салайааччыга, уһаты-туора халбаҥнаппат аҕа баһылыкка, дархаҥҥа наадыйар.
Аан дойду иккис сэриитигэр кыайыы буолбута 65-с сыла туолуутугар И.В.Сталин оҥорбут дьыалаларын хаттаан ырытыы бүтүн Россия үрдүнэн баран иһэр. Улахан салайааччы оҥорбут үлэлэрин ырытыыга туһааннаах, ол аата бэйэтин кэмигэр атын государстволар бэйэ-бэйэлэригэр сыһыаннарын уонна государство ис туругун таба сыаналааһын ордук туһалыыр.
Государствоны салайааччы И.В.Сталин оҥорбут дьыалаларын таба сыаналыырга сахалар «Туох барыта икки өрүттээх» диэн быһаарыыларын хайаан да туһанар сөп. Бу кини оҥорбут туох үчүгэй быһыыларын барыларын ыйааһын хараҕын биир өттүгэр, онтон туох куһаҕан быһыылары оҥорбутун ыйааһын аҥар өттүгэр хомуйуохха уонна тэҥнээн, ыйааһыннаан, төһө суолталаахтарын ырытан көрүөххэ сөп. Манна сүрүн сыалы ситиһии, улуу сэриигэ кыайыы государство олоҕор ордук улахан суолталаах.
И.В.Сталин Сэбиэскэй Сойууһу салайар кэмэ саҕаланыытыгар суос-соҕотох социализм дойдутун капиталистар дойдулара тулалыыллара, сэриинэн ыгаллара, дойду иһигэр араас элбэх хамсааһыннар, өрө туруулар сир аайы буола тураллара. Аан дойдуга бу кэмҥэ үөскээбит утарыта харсыһыы балаһыанньатыттан тирэхтэнэн улахан салайааччы үлэтин-хамнаһын сыаналааһын таба буолар.
Сэбиэскэй былаас саҥа сайдан истэҕинэ иһинээҕи өстөөхтөр олус элбэхтэриттэн тугу барытын улахан кистэлэҥҥэ туттахха эрэ табыллара. Армияҕа сыһыаннаах туох барыта, ордук саҥа сэрии сэбин оҥостуу, аһара улахан кистэлэҥ диэн буолара. Бу кистэлэҥинэн туһанан салайар партия уонна правительство тугу оҥороллорун, ханнык ыйаахтары таһааралларын үлэһит дьон букатын билбэттэрэ. Репрессия кэмигэр бу кистэлэҥинэн уонна өстөөхтөр элбэхтэринэн туһанан төһө эмэ уонунан тыһыынча дьону чугас тыаҕа таһааран ытыалаан кэбиһэр кыах кырдьык үөскээбитин бэйэлэрин иннилэрин көрүнээччилэр туһаммыттара аһара барыылары кырдьык үөскэппитэ.
И.В.Сталин репрессияҕа быһаччы кыттыылааҕа, ытыллааччылар испииһэктэригэр илии баттыыра быһаарыллан турар. Норуот өстөөхтөрүн харса суох арыйан, үчүгэй дьонтон туспа арааран лааҕырдарга хаайан үлэлэтиини бу кэмҥэ саҕалаабыттара. Колониализм хаалыылаах өйүттэн-санаатыттан олус түргэнник социализмҥа тиийэ охсуу туспа санаалаахтары барыларын туората, суох оҥортуу оҕустахха эрэ кыаллар кыахтааҕа репрессияны күүһүрдүбүтэ саарбаҕа суох.
Намыһах сайдыылаах өйдөөх-санаалаах киһи аҥардастыы баһылыыр былааһы ыллаҕына бэйэтиттэн өйдөөхтөрү, биллиилээхтэри туоратар, суох оҥорор инниттэн репрессия курдук куһаҕан быһыыга тиийэн хаалыан сөп. Атын дьону ордук санааһынын күүһэ аҥардастыы кини эрэ үчүгэй, биллиилээх буоларын туһугар кыһаныыта, итинник быһыыны, репрессияны саҕалыырыгар тириэрдиэн сөп.
Олох сайдыыта биир сиргэ кыайан өр турбат. Сайдан, үүнэн иһэр омук күүстээх, саҥаны киллэрэн иһэр салайааччыга кырдьык наадыйар. Соҕотох киһи салайар былааһа түргэнник сайдыыны ситиһэр кыаҕа-күүһэ элбэх, кыра, быстах кэмнээх ыарахаттары тулуйууга кыаҕа улахан, биир санаалаах буолууга түмэр күүһэ үрдүк. Олох бу кэмигэр дьон бары маннык майгылаах салайааччы киһиэхэ наадыйаллар уонна государствоны эр киһи, кытаанах илиилээх салайааччы, Улуу Тойон таҥара курдук киһи салайара ордук туһалааҕын билинэллэр.
Омук мөлтөөн, ахсааннара аҕыйаан барыытыгар уонна атыттар туоратар балаһыанньаларыгар түбэстэҕинэ, дьоҥҥо государстволарын күүһүрдэр санаа киирдэҕинэ биир киһи салайар былааһын ордук сөбүлүүр кэмнэрэ эмиэ эргийэн тиийэн кэлиэн сөбүн Германияҕа нацистар былааһы ылбыттара бигэргэтэр.
Хайа да сайдыылаах, үөрэхтээх государство национализм, омугу күүһүрдүү уотугар умайдаҕына атын омуктарга сыһыаннаах кыыллыы быһыылары оҥорор кыахтанарын Европа былыргыттан сайдыылаах, үөрэхтээх дэнэр государствота Германия, нацизмҥа оҕустарыыта Аан дойдуга дакаастаан турар.
Оччолорго, өссө нацизм, фашизм диэннэри үрүҥүн-харатын дьон-норуот билбэт эрдэхтэринэ нацистар маннык кыыллыы быһыыланыахтара диэн өйдөрүгэр-санааларыгар оҕустаран көрбөккө сылдьыбыттара, саҥа сайдан истэхтэринэ өссө тэптэрэн биэрээччилэр, коммунистары утары охсуһууга инники күөҥҥэ сылдьыахтарын сөп дии санааччылар элбэхтэр этэ.
Билигин Россияҕа национальнай боппуруос сылтан-сыл аайы кытаатан, дириҥээн иһэрин арҕаа куораттарга атын, кэлии омук дьонун туоратыы, өлөртөөһүн салҕанан бара турара биллэрэр.
Дьон үксүлэрэ умнуганнар. Күннээҕи санааларыттан, олох-дьаһах боппуруостарыттан кыайан ордубаттар. Туох эмэ соһуччу буоллаҕына даҕаны, сотору буолаат умнан кэбиһэллэр, Биир үйэ ааспытын кэннэ нацистары санааһын соччо бэрдэ суох эрээри, остуоруйа эргийэн кэлэрин умнубатахпытына, нацизм атын көрүҥнэнэн Россияҕа эргийэн кэлиититтэн хайдах эрэ харыстаннахпытына табыллар.
Саҥа үйэ саҕаланыытыгар саҥа омуктар үөскээн, үүнэн, ахсааннара эбиллэн тахсыылара күүһүрэр. Эйэлээх, баай-талым олох кэмигэр дьон оҕолорун атаахтык, маанылаан иитиилэрэ элбээн бас-баттах, быстах быһыылаах дьон элбииллэр. Л.Н.Гумилев быһаарбыт «пассионарнай» дьоно бэйэлэрин быстах санааларын толорор туһугар олохторун соччо харыстаабаттарыттан государство олоҕун хайа баҕарар өттүгэр хамсатар кыахтаналлар.
Государстволары тэрийэн, олус кытаанах кыраныыссалары оҥоруу омуктар сайдан иһэр сокуоннарыгар сөп түбэспэт. Кытаанах кыраныыссаҕа, тимир килиэткэҕэ хааттарыы омуктары аҥардастыы бэйэ-бэйэлэрин кытта ыал буолууларын үөскэтэн аймахтаһыы сокуонугар оҕустарыылара улаатан ахсааннара аҕыйыырыгар, кэлэр көлүөнэлэрэ мөлтүүрүгэр түргэнник тириэрдэр. Үйэҕэ биирдэ государстволар кыраныыссаларын, хайа омук ханнык омугу кытта бииргэ олороллорун саҥалыы быһаарсар кэмнэрэ кэлэрэ улахан хамсааһыннары үөскэтэр.
Арай бу ааспыт үйэ сэриитигэр фашистар кыайбыттара буоллар 20-чэ сылынан нууччалары уонна элбэх атын омуктары суох оҥорбут буолуо этилэр, Сибиири, Урал хайаларыгар диэри дьоппуоннар ылыах буолбуттар этэ. Бу ыар сэриигэ аҥардас кыайыы туһугар 27 мөлүйүөн да киһини сиэртибэҕэ биэрии төһө да ыарын иһин, олус улахан сыалы ситиһиигэ син сөптөөх сыана буолан тахсар.
Икки өттүттэн ким кими кыайара өссө биллэ илигинэ, ханнык тутуллаах государство сэриигэ төһө тулуурдааҕа государствоҕа салайар былаас кыаҕыттан, күүһүттэн олус улахан тутулуктаах. Былыргы улахан сэриилэргэ куоппут, бэриммит дьону барыларын өлөртөөн кэбиһии элбэхтик туттуллара. Биирдэ таҥнарбыт киһи иккистээн таҥнарыа суоҕа диэни ким да итэҕэйбэтиттэн бэриммит, билиэҥҥэ түбэспит дьону ханнык баҕарар сэриилэр туораталлар.
1942 сыллаахха сайын Кыһыл Армия кыаттаран чугуйан истэҕинэ И.В.Сталин 212 №-х бирикээһи таһаарбыта. Бу бирикээс сэриигэ бэриммит дьон кэргэттэрин тутан хаайар туһунан ыйара. Бу бирикээс ыар дьайыытыттан өстөөххө бэринии диэн букатын кэриэтэ суох буолбута, армия кэннинэн чугуйуута сотору тохтообута. Төһө да олус куһаҕан, ыар бирикээс буоллар, сэриилэр чугуйууларын тохтоппутунан суолтата ордук улаатар. Улуу сэриигэ кыайыыны, бу, куһаҕан бирикээс аҕалбыта диэтэхпитинэ улахан сыыһата суох буолар.
Олорон ааспыт олоҕу хайдаҕын да иһин сирбитэ-талбыта буолуу, сиргэ-буорга тэпсии табыллыбат. И.В.Сталин олоҕун, үлэтин-хамнаһын Россия дьонун өйдөрүттэн-санааларыттан суох оҥорон кэбиһии бука кыаллыбата буолуо. 29 сыл устата ким кими кыайара, сэбиэскэй государство баар буолара дуу, суох буолара дуу соччо-бачча биллибэт кэмигэр, сатабыллаахтык салайбыт, экономика сайдыытын үөскэппит, улахан сэриигэ улуу кыайыыны ситиһиигэ тириэрдибит салайааччыны умнан, быраҕан кэбиһии сиэрэ суох быһыыга киирсэр.
Билиҥҥи кэмнээҕи, кыра да буоллар демократия принциптэрэ кырааскалаах, сымнаҕас олох көрдөбүллэринэн оччотооҕу, сэрии иннинээҕи империализм уонна сайдан иһэр социализм утарыта харсыһар, бэйэ-бэйэлэрин сиэһэр кэмнэринээҕи быһыылары сыаналыыр табыллыбат, сөп түбэспэт. Аан дойду иккис сэриитин иннинээҕи кэм сотору буолуохтаах улахан сэриигэ бэлэмнэнии, күүһү-кыаҕы мунньунуу, саҥа сэрии сэбин оҥостуу, атын, туспа санаалаахтары туоратыы кэмэ этэ.
Элбэх омуктартан хомуллан үөскээбит улахан государство ыарахаттары көрүстэр эрэ ыһыллан, тус-туспа баран хааларын дьон былыргы олохторуттан билэллэр. Сэрии саҕаланыытыгар нацистар салайааччылара сэбиэттэр кыаттарыылара саҕаланарын кытта Сойуус сотору үрэллиэҕэ диэн олус улахан баҕа санааларын кэтэһэ сатаабыттара. Ол эрээри Сойуус үрэллибэтэҕэ, өссө бөҕөргөөбүтэ. Бу сыалы ситиһиигэ сэрии иннинэ 1937-38 сыллардаахха ыытыллыбыт ыар репрессия улахан туһалаах суолталаммыта диэн эттэхпитинэ сыыһа буолуо суоҕа. Бу ыардык барбыт репрессия түмүгэр атын, туспа санаалаах дьон, баайдар тобохторо бары туоратыллыбыттара, хоту көскө ыытыллыбыттара, лааҕырдарга түбэспиттэрэ, ол иһин сэрии кэмигэр Сойууска араас хайдыһыылар, тус-туспа барыылар, өрө туруулар ханна да тахсыбатахтара.
Билигин кэлэн бары холкуостааһын таһы-быһа сыыһа этэ диэн этэллэр. Бу күүһүнэн холбоһуктааһын билиҥҥи сайдыылаах демократия сокуоннарынан ааҕан көрдөххө кырдьык сыыһа. Ол эрээри оччолорго олох атын, сыал-сорук туспа, кэлэн иһэр улахан сэриигэ бэлэмнэниэххэ, онно хайаан да кыаттарымыахха диэн этэ. Бу кэмҥэ арҕаа дойдулар сэриинэн киирээри ыгаллара, ас-таҥас тиийбэтэ, аҕыйах этэ, ол аҕыйаҕы хайдах эрэ хомуйан элбэхтэргэ тиийэр гына түҥэтиэххэ наадата дьону холкуостарга холбоотоххо эрэ кыаллар кыахтааҕа.
И.В.Сталин гражданскай сэрии уопутуттан быһаччы туһанан аһы-үөлү тус-туспа бас билээччилэртэн хомуйуу олус ыараханын, ким да бэстилиэнэй саппаас аһын үтүө көҥүлүнэн туран биэрбэтин, кырата онно-манна кистии, саһыара сатыылларын билэриттэн холкуостары тэрийиигэ күүскэ ылсыбыта. Гражданскай сэрии кэмигэр ас-үөл хомуйааччылар дэриэбинэлэри кэрийиилэрэ бэйэтэ кыра сэриигэ кубулуйарыттан холкуостааһыны тэрийии эрэ быыһыыр кыахтааҕын арыйбыта.
Холкуостааһын кыайыытын түмүгүнэн түөрт сыл устата барбыт сэрии ыар кэмнэригэр улахан, элбэх киһилээх армияны аһынан-үөлүнэн хааччыйыы хаһан да аҕыйаабатаҕа, быстыбатаҕа. Сэриилэһэ сылдьар дьоҥҥо аччыктааһын, хоргуйуу тахсыбатаҕа. Тыа сирин бары холкуостарыттан аһы-үөлү үлтү ыган, ньылбы хомуйан ылыы эрэллээхтик табылларыттан сэбиэскэй армия кыайыыны ситиһэрэ кыаллыбыта. Дойду олоҕо барыта армияны аһынан-үөлүнэн хааччыйыыга кубулуйуута холкуостар нөҥүө эрэллээхтик ситиһиллибитэ.
Холкуостааһын диэн төһө да ыардык барбытын, элбэх сиэртибэни таһаарбытын иһин уһун, ыарахан сэриигэ эрдэттэн бэлэмнэнии саҕаланыыта этэ диэтэхпитинэ сыыһата суох.
И.В.Сталин улуу салайааччы, дьон өйүн-санаатын баһылааччы, инникини өтө көрөөччү, баайга-малга, киэргэлгэ наадыйбат этэ. Кини дьон өйүн-санаатын билэрин туоһутунан олус элбэх байыаннайдартан саамай талааннаахтарын, чаҕылхайдарын Г.К.Жуковы булан сэриини салайтарбыта, кырдьаҕастары, С.Буденнайы, К.Ворошиловы туораппыта буолар.
Ханнык да киһи, улахан да салайааччы үчүгэйэ уонна куһаҕана суох буолбат. Кыра киһи олус кыра куһаҕаны оҥорбутун аахсымыахха, умна охсон кэбиһиэххэ да сөп, онтон улахан салайааччы оҥорбут кыра да куһаҕана улахан дьайыылааҕыттан элбэхтэри хаарыйарыттан умнулла охсон биэрбэт. Улуу сэриигэ кыайыыны ситиһии бары куһаҕан быһыылары барыларын сотон, кырата тэҥниэ этэ. Олус элбэх үчүгэйи оҥорбут киһи кыра да куһаҕаны оҥорбута, кини оҥорбут дьыалатын табатык сыаналыыры уустугурдар. «Ложка дегтя портит бочу меда» диэн этии итини бигэргэтэрин да иһин, оҥоруллубут олус улахан кыайыы бары куһаҕаны барыларын сабырыйар кыахтаах.
И.В.Сталин төһө да бүрэтин, үрдүк трибунаттан элбэх уу-хаар тылы эппэтэҕин иһин ырааҕы, инникини өрө көрөөччү салайааччы этэ. Хаалыылаах, ханнык да сайдыыта суох Россияны тиэхиникэ өттүнэн сайыннарыыны кылгас кэм иһигэр ситиһиитэ улахан сэриини кыайыыга сүрүн кылаат буолбута. Манна тыһыынчанан дьон эрэйи көрбүттэрин улахан кыайыыны ситиһии кэнниттэн сыаналааһын ордук таба. Тула олорор арҕааҥҥы сайдыылаах омуктар бары Сэбиэскэй Сойууһу туоратан, эргиммэт, сэрии сэбин атыылаабат этилэр. Маннык туоратыы кэмигэр соҕотох да буоллар, сайдыылаах Германияны кытта кылгас да кэмҥэ биир тылы булунан, сэрии саҕаланыытын уһатан, саҥа сэрии сэбин оҥостуу кыаллыбыта. Германияны кытта сэрии иннинээҕи сыһыан саҥа сэрии сэбин оҥостууга төһө эмэ бириэмэни биэрэн олус улахан туһаны оҥорбута. Бу кэмҥэ оҥоруллубут Т-34 тааҥка уонна БМ-13 диэн «Катюша» диэн ааттаммыт миномет саамай үчүгэй сэрии сэптэринэн ааттаммыттара, кыайыыны ситиһиигэ сүрүн оруолу ылбыттара.
И.В.Сталин национальнай политикаҕа көрүүлэрэ, партияны быһаччы салайыыта Саха Автономнай республиката үөскээһинигэр тириэрдибитэ. Бу национальнай политика, республикалар бэйэлэрин баҕаларынан федерацияҕа холбоһуулара 90-с сыллардаахха Сойуус үрэллиитигэр тус-туспа барбыт омуктар эйэлээх буолууларын үөскэппитэ. Билигин даҕаны национальнай политикаҕа И.В.Сталин ыйыыларын туһанаммыт бэйэбит баҕа өттүбүтүнэн федерацияҕа холбоһорбут ордук этэ.
Остуоруйаҕа биллэр улахан салайааччылар бэйэлэрин кэмнэригэр олус суолталаах быһыыны оҥорбуттарынан, ол быһыы үйэлэргэ умнуллубатынан ылар оруоллара быһаарыллар.
Государствоҕа аһара улахан баайдар үөскээһиннэрэ, онтон үлэһит дьоно дьадайыылара, олохторун тупсарыыга кыаммат, кыһаммат буолуулара, кыһалҕаҕа ылларыылара кыахтаах, кытаанах илиилээх салайааччы үөскүүрүгэр тирэх буолаллар. Билигин Россия үлэһит дьоно кыахтаах, таба быһаарыылары ылынар кытаанах илиилээх салайааччыга наадыйаллара сымыйа, халлаантан ылыы буолбатах.
Төһө да үтүөҕэ баҕара санааһын хааччахтамматын иһин аҥардастыы баһылыыр, аһара кыахтаах салайааччы билиҥҥи Россия федеративнай, элбэх омуктардаах дойдутун табан салайыа диэн санаа, билигин демократия, «Туох барыта икки өрүттээх» диэн этиини тутуһар үөрэҕэ олоххо киирэр кэмигэр, сөп түбэспэт өрүтэ элбэх. Билигин Россияҕа салайааччылар биир улахан партияларын тэрийии дойдуну салайыыны боростуой курдук оҥорбутун да иһин, коррупцияны кытта охсуһууну бэйэ киһитин кытта быһаарсыыга тириэрдэринэн, бюджет харчытын сатаан таба туһаныыны суох оҥорор.
Кэлин кэмҥэ ситиспит экономикабыт сайдыыта диэн аҥардастыы сырьену, дойдубут сирин баайын атыылааһыны улаатыннарыы, кыра омуктары ыгыы, сирдэрин-уоттарын монополиялар былдьааһыннара салҕанан баран истэҕинэ омуктар сирдэрин-уоттарын харыстааһын, тылларын, культураларын үөрэтэллэрэ уустуктарданыыта, Россия иһигэр сөбүлэспэт буолуу улаатан иһэригэр тириэрдэр.
Урукку оҥоруллубут сыыһалартан үөрэнии, олору көннөрүү дьон-аймах өйүн-санаатын тупсаран, сайдыыны ситиһиигэ тириэрдэр. «Плохой да свой» диэн нууччалыы этии олорон ааспыт олоҕу сирии, сиргэ-буорга тэпсии, киһилии быһыы буолбатын биллэрэр. Былыргы олохпут остуоруйатыттан кэлэйэр, остуоруйа диэн тылбытын абааһы көрөр, уларыта сатыыр, саҥа "устуоруйаланыахтарын" баҕалаахтар сахаларга эмиэ баар буоллулар. Олорон ааспыт олохпут остуоруйатын сирээччилэр, улахан салайааччыларбытын сиргэ-буорга тэпсээччилэр И.В.Сталины сирэ, сиргэнэ, суох оҥоро сатыыллар.
Ыраахтааҕы былааһын кэмигэр колонияҕа кубулутуллубут Саха сиригэр Улуу Өктөөп өрө туруута оҥорбут сабыдыала, колонияттан, бэйэ олохтоох дойдутугар «инородец» буолууттан босхолообутунан, ордук улахан үчүгэй суолталаах. Уһун сылларга Улуу Өктөөп өрө туруутун тэрийсэн, кыайыыны ситиһэн, үлэһиттэр маҥнайгы государстволарын уһун кэмҥэ эрэллээхтик салайан, улуу сэриигэ кыайыыны ситиһиигэ тириэрдибит салайааччыга, И.В.Сталиҥҥа пааматынньык баар буолара сөп.
Сахалар оҕо, киһи, омук сайдыытыгар өй-санаа ылар оруолун табатык сыаналаан эр дьону күүһүрдэр Улуу Тойон таҥара үөрэҕин оннугар түһэриилэрэ сайдыыны ситиһэр кыах лаппа улаатыытыгар тириэрдэр. (2,127).
Туһаныллыбыт литература
уларыт1. Саха сирэ. Эдэр саас. 16.09.98.
2. Каженкин И.И. Улуу тойон таҥара үөрэҕэ. – Дьокуускай: Компания “Дани АлмаС”, 2012. – 144 с.