Алампа

Алампа (Cофронов Анемподист Иванович) (14.11.1886—24.10.1935) — саха литературатын төрүттээччилэртэн биирдэстэрэ. 1886 сыл сэтинньи 14 күнүгэр Боотур Уус улууһугар (билиҥҥитэ — Таатта улууһа) сэниэ ыалга төрөөбүт. Ийэтэ суох улааппыт. Түөрт кылаастаах таҥара дьиэтин оскуолатын иккис кылааһын бүтэрбит. 1907 сыллаахха «Якутский край» хаһыакка наборщигынан үлэҕэ киирбит

Олоҕун олуктара

1886 сыл сэтинньи 14 күнүгэр Боотур Уус улууһугар (билиҥҥитэ — Таатта улууһа) сэниэ ыалга төрөөбүт. Ийэтэ суох улааппыт. Түөрт кылаастаах таҥара дьиэтин оскуолатын иккис кылааһын бүтэрбит.

1907 сыллаахха «Якутский край» хаһыакка наборщигынан үлэҕэ киирбит. Онтон Кирилэ Дабыыдап диэн үөрэҕэ суох балыксыт, балыгынан эргинэр киһиэхэ суруксутунан үлэлээбитэ. Сайын аайы Өлүөнэ өрүс төрдүгэр устан киирэн балыксыттары кытта сайылыыр эбит. Бу сылдьан түөрт сыл билсиһэн баран 1913 сыллаахха муус устар 28 күнүгэр Евдокия Яковлеваны кэргэн ылар. 1914 сыллаахха «Громов» борокуотунан Булуҥҥа чугаһаан иһэн алдьархайдаах тыалга түбэһэллэр. Онно тимирэн эрэр баарсаҕа дьону быһыы сылдьан эдэр хат дьахтар дэҥнэнэр, оҕо куотар, онтон сылтаан бу ыал оҕоломмотохторо. Бу сайыны быһа Алампа кэргэнин ыарыылыы-ыарыылыы «Дьадаҥы Дьаакып» диэн пьесаны суруйар.

«Саха саҥата» сурунаалга үлэлээбит, 1912 сыллаахха «Төрөөбүт дойдум» диэн аатырбыт хоһооно бэчээттэммит. Талааннаах драматург быһыытынан биллибитэ, кини драмалара саха театра олохтоноругар улахан төһүү буолбуттара, кини «Дьадаҥы Дьаакып» (1914), «Таптал» (1916) пьесалара киэҥник биллибиттэрэ. 150 ырыа уонна хоһоон ааптардара. Кэпсээннэрэ билиҥҥэ дылы саха литературатыгар холобур буола сылдьаллар. Тылбаасчыт быһыытынан эмиэ биллибит киһи. «Манчаары» диэн ааттаах саха бастакы хаһыатын бастакы эрэдээктэрэ. «Чолбон» сурунаал уонна Саха театра бастакы салайааччытынан үлэлээбитэ. ЯЦИК депутатынан талылла сылдьыбыта.

Балыырга түбэһэн, националист диэн ааттанан 1927 сыл балаҕан ыйыгар тутуллубута, уонна 1928 алтынньытыгар Саха Сирин таһыгар, Архангельскай уобаласка, 5 сыл көскө ыытыллыбыта. 1933 сыллаахха от ыйыгар ыарахан ыарыһах туруктаах төннүбүтэ. Дьокуускайга Снабторг диэн тэрилтэҕэ сыл аҥаара суоччутунан үлэлээбитэ. 1934 с. ССРС суруйааччыларын сойууһугар хандьытаатынан ылыллыбыта.

1962 сыл алтынньы 15 күнүгэр реабилитацияламмыта^[1]. Итинтэн барытыттан тэптэрэн, доруобуйата мөлтөөн, 1935 сыл алтынньы 24 күнүгэр ыалдьан өлбүтэ, Дьокуускайга көмүллүбүтэ.
2012 сыллаахха атырдьах ыйын 15 күнүгэр Анемподист Иванович Софронов — Алампа көмүс уҥуоҕа, Таатта улууһун олохтоохторун уонна аймахтарын көрдөһүүлэринэн, Ытык-Күөлгэ Хадаайы диэн сиргэ («Таатта» литературнай художественнай түмэл аттыгар) иккистээн көмүллүбүтэ^[2].

Айар үлэтэ

Аатын үйэтитии

А. И. Софронов — Алампа аатынан билигин Дьокуускай куорат Сайсары түөлбэтигэр уруккута Лесная уулусса ааттаммыт^[3].
Аатын Таатта улууһун Ытык Күөл орто оскуолата сүгэр.

Тахсыбыт кинигэлэрэ

Дьадаҥы Дьаакып — Дьокуускай: Кинигэ кыһата, 1924. — 54 с.
Манчаары: Драма. — М.:Центриздат народов СССР, 1926. — 88 с.
Оонньуулар: Пьесалар. — М.:1926. — 72 с.
Бүдүрүйбүт көммөт: Пьеса. — М. ЦИН СССР, 1927. — 55 с.
Олох дьэбэрэтэ: Пьеса. — М., 1927. — 56 с.
Таптал: Пьеса. — М. 1927. — 42 с.
Төрөөбүт дойду: Хоһоон. — Дьокуускай: Кинигэ кыһата, 1966. — 1 л. слож. 6 с.
Талыллыбыт айымньылар: 2 томнаах. — Дьокуускай: Кинигэ кыһата, 1964—1965
Туллук-туллук доҕоттор: Кыра оҕолорго хоһооннор. — Дьокуускай: Кинигэ кыһата, 1974
Хоһооннор, поэмалар. — Дьокуускай: Кинигэ кыһата, 1976. — 328 с.
Куоратчыт: Кэпсээннэр. — Дьокуускай: Кинигэ кыһата, 1978. — 20 с.
Драмалар / Аан тылы суруйда уонна хомуйан оҥордо А. А. Билюкина. — Дьокуускай: Кинигэ кыһата, 1986. — 392 с.
Хоһооннор, кэпсээннэр. — Дьокуускай: Кинигэ кыһата, 1987. — 78 с.
Ырыа быстыыта хоһоон / Саха респ. наукаларын академиятын ГЧИ. Хомуйан оҥордо Л. Р. Кулаковская. — Дьокуускай: Саха полиграфиздат, 1996. — 399 с.