Атырдьах ыйын 4

Атырдьах ыйын 4 диэн Григориан халандаарыгар сыл 216-с күнэ (ордук хонуктаах сылга 217-c күнэ). Сыл бүтүө 149 күн баар.

Бэлиэ күннэр

Кук Арыылара Кук Арыылара — Конституция күнэ. 1965 сыллаахха олоххо киирбит. Саҥа Зеландияны кытта көҥүл холбоспут бэйэтин салайынар сир буолбут. Те Маэва Нуи диэн аатынан нэдиэлэни быһа бэлиэтииллэр.
Словакия Словакия — Матица Словенска күнэ (Deň Matice Slovenskej). 1863 сыллаахха словак омугун билимин, бибилиэтиэкэлэрин уонна түмэллэрин сайыннарар соруктаах Матица Словенска диэн тэрилтэ үөскээбит (билигин пуонда). Матица диэн тыл урут ийэ ыҥырыа диэн суолталааҕа, аныгы словак тылыгар эбии матрица диэн суолталаммыт.
Иллинойс Иллинойс (АХШ) — Барак Обама күнэ. Обама 1997-2004 сс. бу штаат Сенаатын чилиэнэ этэ, онтон 2005 сылтан 2008 сыллаахха АХШ бэрэсидьиэнинэн талыллыар диэри АХШ Сенаатыгар бу штаат бэрэстэбиитэлэ буола сылдьыбыта. Штаат анал сокуонунан бигэргэтиллибит бэлиэ күн, ол эрээри өрөөбөттөр.

Түбэлтэлэр

1578 — Хотугу Африкаҕа Марокко сиригэр Эль-Ксар-эль-Кебир кыргыһыыта (эбэтэр Үс хоруол кыргыһыыта) буолбут. Манна икки Марокко бүрүстүөлүн былдьаһааччы хоруоллар уонна биирдэрин өйөөбүт Португалия хоруола кыттыбыттара. Үһүөн кыргыһыы кэмигэр өлбүттэрэ. Португалия бу кыргыһыыга эдэр, оҕолоно илик хоруолун эрэ буолбакка, элбэх биллэр-көстөр дьонун сүтэрбитэ, онтон сылтаан улуу дойду аатыттан ааспыта, икки сылынан Испанияттан тутулуктаммыта.
1662 — Москубаҕа урукку ааҕыынан от ыйын 25 күнүгэр "Алтан өрө туруута" (Медный бунт) буолбут. Польшаны кытта 1654—1667 сс. сэрии кэмигэр Москуба судаарыстыбатын экэниэмикэтэ мөлтөөн кыһыл уонна үрүҥ көмүс тиийбэккэ манньыаты алтантан кутар буолбуттар. Элбэх сымыйа манньыат баар буолбут. Онтон сылтаан табаар сыаната аһара үрдээбит. Маны тулуйбакка куорат дьадаҥылара өрө турбуттар. Ыраахтааҕы олорор сирин төгүрүйбүттэр, буруйдаахтары өрө турааччыларга биэрэрин модьуйбуттар. Стрелецтэр кэлэн саата-саадаҕа суох дьону кыргыбыттар, сорохторун ол күн ыйаан, сорохторун өрүскэ тимирдэн өлөрбүттэр (тыһыынчаҕа тиийэр киһи өлбүт бадахтаах). Элбэх киһини кэлин силиэстийэлээн баран илиилэрин-атахтарын, тарбахтарын бысталаан Казааҥҥа, Астрахаҥҥа, Сибииргэ иҥин төннүбэттии ыыталаабыттар.
1687 — Украинаҕа Левобережье (Хаҥас Кытыл) гетманынан Иван Мазепа талыллыбыт.
1783 — Арассыыйа уонна Грузия Картли-Кахетия диэн саарыстыбата Георгиевскай трактаат диэн сөбүлэҥи түһэрсибиттэр. Бу сөбүлэҥинэн Илин Грузия Арассыыйа протектораатыгар киирбитэ. Бу иннинэ 1774 сыллаахха Арассыыйа Арҕаа Грузия (Имерети саарыстыбата) Осмаан импиэрийэтигэр киирэрин билиммитэ.
1879 — Эльзас уонна Лотарингия диэн ньиэмэстэр олорор эрэгийиэннэрин Германия Францияттан былдьаан ылбыт. Кэлин Франция бу сирдэри төннөрөөрү, "реванш" ылаары, сэриигэ бэлэмнэммитэ, ону көрөн Германия эмиэ сэриигэ бэлэмнэнэн барбыта. Түмүгэр Аан дойду бастакы сэриитэ өрө күүдэпчилэммитэ.
1923 — Бүлүү уокуругун 2-3 учаастактарыгар норуодунай судьуйанан 1902 сыллаахтан Үөһээ Бүлүү Хоротугар олохсуйбут сыылынай Андрей Дягилев анаммыт. Бу киһи Порт-Артурга (билигин Кытай Далянь куората) сулууспалыы сылдьан бэлиитикэҕэ буруйданан хаатыргаҕа ыытыллыбыта, кэлин Саха сиригэр көскө кэлэн олохсуйбута, саха кыыһын ойох ылан элбэх оҕону төрөппүтэ. 1926 сыллаахтан 1934 сыллаахха өлүөр диэри Хоро оскуолатын салайбыта.
1937 — "Правда" хаһыакка Максим Аммосов салайар Кыргыыс ССР-гар өрөспүүбүлүкэ баартыйатын киин кэмитиэтэ репрессияҕа утарылаһарын, силиэстийэлиир уорганнар үлэлэрин атахтыырын туһунан бастакы ыстатыйа тахсыбыт.
1944 — Холокост: Голландия олохтооҕун үҥсүүтүнэн гестаполар Амстердамҥа дьэбириэйдэр саһа сытар сирдэрин булан, кэлин күннүгэ бэчээттэммит Анна Франк диэн 15 саастаах кыыһы, кини дьиэ кэргэнин уонна эбии түөрт киһини туппуттар. Бу кыыска 1942 сыллаахха 13 сааһын туоларыгар күннүк бэлэхтээбиттэр, онно кини хаайыллыар диэри бэйэтин санааларын суруйбута. Кыыс дьонунаан концлааҕырга өлбүттэрэ, аҕата эрэ тыыннаах хаалбыта, 1947 сыллаахха кыыһын күннүгүн булан бэчээттэппитэ, күннүк кэлин 70-тан тахса тылга тылбаастаммыта.
1964 — Вьетнам кытылын чугаһыгар Тонкин хомотугар АХШ байыаннай хараабыллара кинилэргэ Хотугу Вьетнам катердара саба түспүттэрин туһунан сымыйанан биллэрбиттэр. Мантан сылтаан Вьетнам сэриитэ саҕаламмыта.
1998 — Арассыыйаҕа деноминация туһунан бэрэсидьиэн ыйааҕа тахсыбыт. Деноминация 1000:1 коэффициеннаах ыытыллыбыта, ол аата биир саҥа солкуобайга 1000 эргэ солкуобай тэҥнэһэр этэ.
2002 — Афганистан урукку хоруола Захир-шах 29 сыл ынараа өттүгэр быраҕан барбыт уораҕайыгар төннүбүт.
2007 — Канаверал тумултан «Дельта-2» ракета Марска көтүөхтээх Phoenix станцияны космоска таһаарбыт.

Төрөөбүттэр

1901 — Луи Армстроҥ (Louis Daniel Armstrong) (1971 өлб.) — Америка дьаас (джаз) турбаһыта уонна ырыаhыта.
1912 — Дмитрий Ходулов (03.10.1976 өлб.) — ССРС уонна Саха АССР норуодунай артыыһа, Мэҥэ-Хаҥалас улууһун Ытык олохтооҕо. Бастакы оруолун 1934 сыллаахха В. Чиряев «Саһыл Сыһыы» драматыгар толорбут, кыһыл армеец буолбут.
1927 — Моисей Ефимов (14.11.2010 өлб.) — Саха сирин норуодунай бэйиэтэ. Түөрт уонтан тахса сахалыы, нууччалыы тахсыбыт хоһоон хомуурунньугун ааптара. Хас да хомуурунньуга атын омук тылынан тахсыбыта.
1961 — Барак Обама — АХШ 44-c бэрэсидьиэнэ.
1980 — Бүлүү Тыымпытыгар Михаил Борисов (Кэскил), тыйаатыр уонна киинэ артыыһа.

Өлбүттэр

1947 — Тимофей Сметанин (25.11.1919 төр.) — саха суруйааччыта, прозаига, бэйиэтэ, Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа.