1980 сыл

1980 сыл.

Туох буолбута

Олунньу

• Олунньу 17 — Польша альпинистара Кшиштоф Велицкий уонна Лешек Цихы бастакынан кыһыҥҥы кэмҥэ Эверест хайатын дабайан тахсыбыттар.
• Олунньу 18 — Саха АССР Миниистирдэрин сэбиэтэ эбээн орфографиятын тупсарыллыбыт быраабылатын бигэргэппит (бу иннинээҕи эбээн алпабыыта 1979 сыллаахха ылыныллыбыт эбит).
• Олунньу 22 — Мууска буолбут дьикти: Лейк-Плэсидкэ Кыһыҥҥы Олимпия оонньууларыгар АХШ хоккейгэ хамаандата ССРС хамаандатын 4–3 ахсаанынан соһуччу кыайбыт.

Кулун тутар

• Кулун тутар 21 — АХШ бэрэсидьиэнэ Джимми Картер 1980 сыл сайыныгар Москубаҕа буолуохтаах Олимпиаданы АХШ бойкуоттуурун туһунан биллэрбит. Төрүөтэ: Сэбиэскэй Сойуус Афганистааҥҥа сэбилэниилээх күүстэрин киллэриитэ.

Муус устар

• Муус устар 5 — ССРС уонна Афганистан сэбиэскэй сэбилэниилээх күүстэр Афганистааҥҥа киирэллэрин туһунан сөбүлэҥ түһэрсибиттэр.

Ыам ыйа

• Ыам ыйын 8
  • ВОЗ уоспа ыарыы аан дойдуга суох буолбутун туһунан биллэрбит.
  • ССРС Билимин акадьыамыйатын Сибиирдээҕи салаатын Хоту дойду физикаҕа-техникаҕа кыһалҕаларын институтун хайа салаатын (горный отдел) олоҕугар Хайа дьыалатын института тэриллибит.
• Ыам ыйын 13 — Ойуунускай аатынан Судаарыстыбаннай бириэмийэ икки киһиэхэ туттарыллыбыт: "Былыргы Бүлүү уоттара" оратория ааптарыгар композитор Николай Берестовка уонна опера ырыаһытыгар Иван Степановка.
• Ыам ыйын 20 — референдумҥа Канаада Квебек провинцията 59,56 бырыһыанынан Канаадаҕа хаалар туһунан куоластаабыт.

От ыйа

• От ыйын 7 — Ирааҥҥа шариаты киллэрбиттэр.
• От ыйын 7 — Красноярскай кыраайга Саха литэрэтиирэтин уонна ускуустубатын күннэрэ саҕаламмыт.
• От ыйын 18 — Ииндийэ бастакы спутнигын космос куйаарыгар Шрихарикота космодромтан таһаарбыт.
• От ыйын 19 — Москубаҕа XXII Олимпиада оонньуулара аһыллыбыттар.
• От ыйын 27 — Андрей Сахаров ССКП КК генеральнай сэкиритээригэр Брежневкэ аһаҕас сурук суруйбут: «Афганистааҥҥа сэрии сэттэ ый тухары барда. Тыһыынчанан сэбиэскэй дьон уонна уонунан тыһыынчанан Афганистаан дьоно, сүнньүнэн эйэлээх дьон, өллүлэр уонна инбэлиит буоллулар. Мөлүйүөнтэн тахса афганец олорбут сириттэн тэскилээтэ. ССРС иһигэр дойдуну дьадатар сверхмилитаризация бүрүүкээтэ, репрессиялыыр уорганнар кутталлаахтык күүһүрдүлэр». Сурук хоруйа суох хаалбыта.

Атырдьах ыйа

• Атырдьах ыйын 1 — Вигдис Финнбогадоттир Исландия бэрэсидьиэнинэн талыллыбыт уонна аан дойдуга демократтыы талыллыбыт дойду бастакы дьахтар баһылыга буолбут.
• Атырдьах ыйын 3 — Москубаҕа Лужники стадиоҥҥа XXII Олимпиада сабыллыыта буолбут.
• Атырдьах ыйын 5 — Бельгия тылы билииннэн үс автономиялаах эрэгийиэҥҥэ араарыллыбыт: Фламандия, Валлония уонна Брюссель киин региона.
• Атырдьах ыйын 13 — Саха АССР Миниистирдэрин Сэбиэтин уурааҕынан Абый улууһугар "Сайылык" резерват быһыытынан тэриллибит. 1997 сыллаахха эркээйи сиргэ кубулутуллубута.

• Атырдьах ыйын 31 — Польшаҕа «Солидарность» профсоюз олохтоммут. Бу тэрилтэ икки сылынан бобуллубута эрээри кистэлэҥ уопсастыбаҕа кубулуйбута уонна 1989 сыллаахха сөргүтүллүбүтэ. 1989-1990 сылларга дойдуга хаан тохтуута суох хомуньуус былааһын суулларбыта.

Балаҕан ыйа

• Балаҕан ыйын 12 — Туурсуйаҕа байыаннайдар былааһы ылбыттар. Тута сууттаан 50 киһини өлөрбүттэрэ, 500-чэ тыһыынча киһи хаайыыга быраҕыллыбыта, элбэх киһи онно өлбүтэ. Дойду куттала суох буолуутун сүбэтин нөҥүө үс сыл дойдуну салайбыттара, онтон быыбар тэрийэн дэмэкирээттии бырабыыталыстыба сөргүтүллүбүтэ.
• Балаҕан ыйын 17 — Польшаҕа Гданьскай куоракка Ленин аатынан байҕал хараабылын оҥорор собуокка хас да забастовка кэнниттэн тутулуга суох «Солидарность» диэн идэлээх сойуус үөскээбит.

• Балаҕан ыйын 18 — «Союз-38» хараабыл икки космонаавы (ол иһигэр Кууба киһитин) ​​«Салют-6» станцияҕа таһаарбыт.

• Балаҕан ыйын 22 — Саддам Хусейн баһылыктаах Ирак Ираҥҥа саба түспүт. Аҕыс сыллаах сэрии саҕаламмыт.

Ахсынньы

• Ахсынньы 8 — Нью-Йорка "Битлз" бөлөх салайааччытын Джон Ленноны Чепмен өлөрбүт.

Төрөөбүттэр

• Кулун тутар 6 — Балакшин Георгий Русланович, боксаҕа Европа, Россия хас да төгүллээх чемпиона.
• Алтынньы 26 — Николай Рыкунов — Арассыыйа суруйааччыларын Сойууһун чилиэнэ (2015с.), литэрэтиирэ кириитигэ, прозаик, суруналыыс, тылбаасчыт.

• Бэс ыйын 23 — Виктория Яковлева — саха хоһоонун, бэйиэт Чаҕылҕан айар үлэтин чинчийэр учуонай, тыл үөрэҕин билимин хандьыдаата.
• Атырдьах ыйын 4 — Бүлүү Тыымпытыгар Михаил Борисов (Кэскил), тыйаатыр уонна киинэ артыыһа.

• Сэтинньи 15 — Зинаида Архипова — бэйиэт, суруналыыс. "Далбар Хотун" сурунаал сүрүн эрэдээктэрэ.
• Ахсынньы 16 — Леонид Спиридонов — көҥүл тустууга дойдулар ардыларынааҕы кылаастаах спорт маастара, устудьуоннарга Аан дойду чөмпүйүөнэ (Токио 2000), Казахстан хас да төгүллээх чөмпүйүөнэ, Азия чөмпүйүөнэ (Алматы 2006), Аан дойду чемпионатын боруонса призера (Хернинг, Дания 2009). Хаҥалас улууһун Ытык киһитэ.

• Ахсынньы 22 — Руслан Тараховскай — Былатыан Ойуунускай аатынан Саха академическай тыйаатыр сүрүн режиссера, тыйаатыр уонна киинэ артыыһа.

Өлбүттэр

• Каратаев Василий Осипович (1926—1980), олоҥхоһут.
• Тохсунньу 8 — Джон Мокли — АХШ физигэ уонна инженерэ, ENIAC электроннай көмпүүтэр оҥорооччулартан биирдэстэрэ.

• Кулун тутар 23 — Христофор Максимов — Саха АССР норуодунай артыыһа, саха аатырбыт ырыаһыта, ырыа айааччыта. Үөһээ Бүлүү уонна Ньурба судаарыстыбаннай көһө сылдьар тыйаатырдарыгар, кэлин Саха судаарыстыбаннай музыка драма тыйаатырыгар үлэлээбит.

• Муус устар 6 — Курилов Семен Николаевич, биллиилээх дьүкээгир суруйааччыта.
• Муус устар 15 — Лукин Тимофей Спиридонович (1913—1980), биллиилээх сылгыһыт, Социалистическай Үлэ Геройа.

• Муус устар 29 — Альфред Хичкок (1899 с.т.), "Оскар" бириэмийэ лауреата.

• От ыйын 25 — Владимир Высоцкай (1938 төр.), тыйаатыр уонна киинэ артыыһа, бэйиэт, бэйэтин ырыаларын толорооччу.

• Атырдьах ыйын 15 — Никифоров Семен Осипович (1923—1980), суруйааччыта, Аҕа дойду сэриитин кыттыылааҕа.