Өксөкүлээх Өлөксөй

Өксөкүлээх Өлөксөй
	Өксөкүлээх Өлөксөй
Төрөөбүт аата:	Кулаковскай Алексей Елисеевич
Төрөөбүт күнэ:	16 кулун тутар 1877
Төрөөбүт сирэ:	Учай алаас, Уус-Амма нэһилиэгэ, Таатта улууһа, Саха уобалаһа
Өлбүт күнэ:	6 бэс ыйын 1926 (49 сааһыгар)
Өлбүт сирэ:	Москва
Дойдута:	Россия империята; ССРС
Дьарыга:	поэт

Өксөкүлээх Өлөксөй — Алексей Елисеевич Кулаковскай (16.03.1877 (эргэ халандаарынан 4 чыыһылаҕа), Уус-Амма нэһилиэгэ, Таатта улууһа, Саха уобалаһа — 06.06.1926, Москва) — саха литературатын төрүттээччи, поэт, наука араас көрүҥнэригэр маҥнайгы оҥкулу оҥорбут чинчийээччи, гуманист-философ.

Бикипиэдьийэҕэ маннык араспаанньалаах дьон туһунан ыстатыйалар бааллар, көр Кулаковскай.

Олоҕун олуктара

1877 сыллаахха урукку ааҕыынан кулун тутар 4, саҥа истиилинэн кулун тутар 16 күнүгэр Амма өрүс үрдүгэр турар «Учай» алааска (билигин Таатта улууһун Уус-Амма нэһилиэгин сирэ) төрөөбүт.

1919, кулун тутар 11 күнүгэр — Саха уобалаһын хамыһаара В. Н. Соловьев Кулаковскайы Булуҥҥа хамыһаар дуоһунаһыттан устар туһунан ыйаах таһаарбыт.

1920, кулун тутар 14 — аата Саха күбүөрүнэтин хамыыһыйата А. Е. Кулаковскайы амнистия биллэрбит дьонун испииһэгэр киллэрбит.

атырдьах ыйын 14 — Саха күбүөрүнэтин чинчийэр подотделын уус-уран литэрэтиирэҕэ сиэксийэтин сэбиэдиссэйинэн анаммыт.

Балаҕан ыйын 2 — Илин Хаҥаласка Хачыкаакка учууталынан анаммыт.

1921, тохсунньу саҥата — «Красный север» диэн таһаарыыга «Новая транскрипция якутского языка» ыстатыйата бэчээттэммит.

Олунньу 5 күнэ — А. Е. Кулаковскай доҕоро, биир санаалааҕа уонна киниэхэ үтүөнү оҥорооччу Семен Петрович Барашков ытыллыбыт.

«Куорат кыргыттара» хоһоону суруйар. Сайын Өймөкөөҥҥө матырыйаал хомуйар.

Алтынньы — ахсынньы — «Старинная якутская клятва».

ГПУ-га быраатын Иван Елисеевич Кулаковскайы өлөрөллөр.

1922, тохсунньу 2 күнэ — ийэтэ 84 саастаах Анастасия Николаевна Кулаковская өлөр.

1923, сэтинньи 22 күнэ — Кулаковскай Сэйимчээҥҥэ тиийэр.

1925 сыл ахсынньытыгар Саха АССР аатыттан Бастакы түүр сийиэһигэр Баку куоракка баран иһэн ыалдьан хаалар.

1926 с. бэс ыйын 6 күнүгэр Москуба куоракка өлбүт. Москубаҕа Даниловскай кылабыыһаҕа көмүллүбүт.

Дьиэ кэргэнэ, аймахтара

Дьэҥкир Дьэлиhиэй — аҕата^[1].

Кэргэннэрэ

Иккитэ^[1] кэргэннэнэ сылдьыбыт. Бастакы кэргэниттэн икки, иккиһиттэн үс оҕоломмут.

Анастасия — бастакы кэргэнэ, Егор Оросин диэн биллиилээх баай киһи кыыһа. Өтөрүнэн өлбүт.

Лыскова Евдокия — иккис кэргэнэ, 1924 сыллаахха өлбүтэ.

0

Оҕолоро:

Ясон — уола, реальнай училищены бүтэрбит, эдэр сааһыгар өлбүтэ^[1].
Алексей — уола, реальнай училищены бүтэрбит, эдэр сааһыгар өлбүтэ^[1].
Лариса — кыыһа, 32 саастааҕар сэллик ыарыыттан өлбүт. Ийэтигэр тирэх буолан, бииргэ төрөөбүт бырааттарын-балыстарын көрөн, үөрэммэтэх, кэргэн тахсыбатах эбит.^[1]
Рая — кыыһа, 17 саастааҕар ыалдьан өлбүтэ^[1].
Кулаковскай Реас Алексеевич (08.04.1914—31.05.1993) — иккис кэргэниттэн төрөппүт уола, поэт, суруйааччы.

Айар үлэтэ

1900 сыллаахха «Байанай алгыһа» диэн хоһоону суруйбута. Бу хоһоону сорох чинчийээччилэр саха суругунан бастакы айымньытынан ааҕаллар. Элбэх хоһооннору уонна поэмалары суруйан хаалларбытыттан ордук дириҥ диэн билиниллэр айымньыта 1910 сыллаахха суруллубут «Ойуун түүлэ» поэма. Бу айымньыга поэт төрөөбүт омугун дьылҕатын анаарар, ол саҕанааҕы олох уонна аан дойду кыһалҕаларын ырытар.

Тахсыбыт кинигэлэрэ

Ырыа-хоһоон — Дь.: Кинигэ кыһата, 1924—1925. Ч. 1. — 158 с., Ч.2 — 174 с.
Ырыа-хоһоон — Дь.: Кинигэ кыһата, 1946—320 с.
Ырыалар-хоһооннор — Дь.: Кинигэ кыһата, 1957. — 307 с.
Ибир самыыр: Хоһооннор. Оскуолаҕа киириэн иннинэ саастаах оҕолорго. — Дь.: Кинигэ кыһата, 1971. — 16 с.
Ырыа-хоһоон - Дь.: Кинигэ кыһата, 1978. — 295 с.
Ырыа-хоһоон / Хомуйан оҥордулар Н. З. Копырин, Г. В. Попов. — Дь.: Кинигэ кыһата, 1986. — 136 с.
Ойуун түүлэ: Поэма. — Дь.: «Бичик», 1994. — 64 с.
Ойуун түүлэ. — Дь.: «Кудук», 1999. 144 с. — сахалыы, нууччалыы, англ.
Материалы для изучения верований якутов. — Дь.: Кинигэ кыһата, 1923. — 108 с.
Якутские пословицы и поговорки / Предисловие и пер. автора. — Дь., 1925. — 121 с. — (Сб. тр. исслед. о-ва "Саха кэскилэ". — Вып.2)
Манчары. — Дь.: Кинигэ кыһата, 1945. — 420 с.

Өксөкүлээх Өлөксөй сырдык аатын үйэтитии

Саха Сирин Президенын 1992 с. Ыйааҕынан Саха Сирин Илин бириэмийэтэ олохтоммута — Саха Сирин норуоттарын культуратын тилиннэриигэ уһулуччулаах уопсастыбаннай үлэ иһин.
М. К. Аммосов аатынан Хотугулуу-Илиҥҥи федеральнай университет бастыҥ гуманитарнай хайысхалаах студеннарыгар анаан стипендия олохтоммут^[2]
Өксөкүлээх Өлөксөй аатынан элбэх үөрэх уонна культура тэрилтэлэрэ, куораттар уонна нэһилиэктэр уулуссалара ааттаммыттара.

Өксөкүлээх Өлөксөй олоҕуттан кэрэхсэбиллээх чахчылар

Уолун аата «Реас» — сахаларга дьикти аат. Ол туһунан сиэнэ Кулаковскай Атос Реасович кэпсээниттэн: «Чахчы, сэдэх ааттаах. Мин сылыктааһыммынан, бу аат сахалыыттан «эрэйи аас» диэнтэн тахсыбыт буолуо сөп. Ити курдук син элбэх киһи этэр. Аны, Алексей Елисеевич атын уола, мин аҕам (Реас Кулаковскай) убайа?, эмиэ «Ясон» диэн биир сэдэх ааттаах, аата былыргы гректар үһүйээннэриттэн ылыллыбыт. (Ясон эрдэ, 21 сааһыгар, өлбүт)».^[1]

Өссө маны көр

Өксөкүлээх Өлөксөй айымньылара Бикитиэкэҕэ бааллар: Айымньылар
Кулаковскай Реас Алексеевич

Быһаарыылар

Сигэлэр

Е. Е. Алексеев, Заслуженный деятель науки РС(Я), лауреат Государственной премии им. А. Е. Кулаковского РС(Я)
Писатели земли олонхо. Библиографическай ыйынньык. Дьокуускай, «Бичик», 2000, ISBN 5-7696-1001-8
Бырастыы!!! — Былатыан Ойуунускай Өксөкүлээх өлбүтүгэр суруйбут суруга
Ойуун Түүлэ

nothumb

Саха суруйааччылара

Бу киһи туһунан сиппэтэх ыстатыйа. Көннөрөн уонна эбэн биэрэн Бикипиэдьийэҕэ көмөлөһүөххүн сөп.

[yav-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 ^1,5 ^1,6 Газета «Якутск вечерний» 26.03.2010:«Внук Кулаковского»

[2] Северо-Восточный федеральный университет имени М. К. Аммосова:Стипендия

[1]

[2]