Халыып:Бу күн:07-19

Бэлиэ күннэр

• Мьянма Мьянма — Азаниней. Бу күн 1947 сыллаахха Бирманы тутулуга суох дойду оҥорор соруктаах бырабыыталыстыба салайааччыларын өлөрбүттэр. Олортон ордук биллэр киһи Аун Сан этэ — бастаан дьоппуоннар тэрийбит бырабыыталыстыбаларыгар оборуона миниистирэ, онтон дьоппуоннарга сэбилэниилээх утарылаһыы хамсааһынын салайааччыта, Япония капитуляциялаабытын кэннэ дойду Британияттан тутулуга суох буолуутун турууласпыт киһи.
• Никарагуа Никарагуа — Өрөбөлүүссүйэ күнэ (Босхолонуу күнэ). Бу күн Сомоса диктатуратын суулларан 1979 м. былааска сандинистар кэлбиттэрэ.
• Лаос Лаос — Тутулуга суох буолуу күнэ (Францияттан, 1949)
• Япония Япония — Дьахтар-миниистирдэр күннэрэ

Түбэлтэлэр

• 711 — Вестготтар уонна Омейядтар аармыйаларын ыккардыгар Гвадалета таһыгар кыргыһыы буолбут. Бу кыргыһыыга араабтар кыайбыттар. Бу кэнниттэн вестготтар государстволара эстибит, Пиреней тумул арыытын араабтар сэриилээбиттэр уонна 800-чэ сыл тухары барбыт реконкиста саҕаламмыт.
• 1265 — 25-30 саастаах бэклэрбиэк Ноҕай салалталаах Алтан Ордуу сэриитэ Соҕуруу Кавказка сэриинэн тиийэн от ыйын 19 күнүгэр Хулагу сыдьааннарын сэриитигэр хотторбута. Бу кэнниттэн аҕыйах сылынан Алтан Ордууттан туспа баран, дьонун кытта Хара Байҕал хоту өттүгэр көспүтэ, Византияҕа суоһаабыта, Болгарияҕа дьайар кыахтаммыта.
• 1485 — Италия тутааччыта Антон Фрязин Москуба өрүс үрдүгэр Москуба кириэмилин бастакы башнятын (Тайницкай) тутуутун саҕалаабыт.
• 1696 — Петр I салайааччылаах нуучча сэриитэ Азов диэн туурак кириэппэһин ылбыт. Арассыыйа Хара уонна Азов байҕалларыгар тахсыбыт.
• 1799 — Павел I ыраахтааҕы Иркутскайга кииннээх Алясканы иччилиир Нуучча-Америка Хампаанньатын тэрийэри бигэргэппит.
• 1859 — Дьокуускайга Троица кафедралаах собуоругар аан бастаан саха тылынан литургия оҥоһуллубут.
• 1870 — Ватикааҥҥа баар Сибэтиэй бөрүстүөл римнээҕи папа аньыыта-харата суоҕун туһунан догмааты бигэргэппит.
• 1905 — Арассыыйа импиэрийэтигэр земство бэрэстэбиитэллэрин сийиэһигэр конституциялаах монархия иһинэн ыраахтааҕыны талыыны киллэрии сатамматаҕын туһунан этиллибит уонна Арассыыйа конституциятын суруйуу саҕаламмыт.
• 1918 — Арассыыйаҕа бастакы сэбиэскэй конституция олоххо киирбит. Бу конституцияны Сэбиэттэр бүтүн Арассыыйатааҕы V сийиэстэрэ 1918 сыл от ыйын 10 күнүгэр ылыммыта. Дойду аата чопчуламмыт: Российская Социалистическая Федеративная Советская Республика (РСФСР).
• 1928 — Кытай Европа судаарыстыбаларын кытта туох баар урукку дуогабардары дьиҥэ суоҕунан ааҕарын биллэрбит.
• 1936 — Испания хомуньуустарын баһылыга Долорес Ибаррури араадьыйаҕа «¡No pasarán!» («Ааһыахтара суоҕа!») диэн луоһуну аан бастаан эппит.
• 1941 — Иосиф Сталин ССРС оборуонатын наркомунан анаммыт.
• 1943 — союзниктар Рим куораты аан бастаан буомбалаабыттар, Тибр үрдүгэр турар оробуочай квартааллар урусхалламмыттар, 1,5 тыһ. киһи өлбүт.
• 1949 — Лаос Францияттан тутулуга суох буолбут.
• 1979 — Никарагуаҕа өрөбөлүүссүйэ буолбута. ССРС өйөөбүтэ. Сандинистар Анастасио Сомоса ДеБейла диэн диктаторы суулларбыттара, былааска 1990 с. диэри олорбуттара. Бэлиитикэлэрэ: дьон барыта ааҕар-суруйар буолуута, мэдиссиинэҕэ үгүрү үп-харчы, дьахтар тэҥ бырааптаах буолуута. Ол эрээри өстөөхтөрүн кытта кырыктаахтык охсуспуттара, киһи быраабын кэһэллэрэ, аҕыйах ахсааннаах олохтоох омуктары баттыыллара. Кинилэри утары АХШ үбүлүүр "контрас" диэн бөлөҕө сэбилэниилээх бартыһаан сэриитин ыыппыта. 1987 сыллаахха конституция уларыйбыта, дэмэкирээттии быыбардар буолбуттара. Онон гражданскай сэрии 1989 с. уҕарыйан, 1990 сыллаахха былааска оппозиция кэлбитэ. 2006 сыллаахха сандинистар бэрэсидьиэн быыбарыгар кыайан иккистээн былааска кэлбиттэрэ, 2021 сыллаахха буолбут тиһэх быыбарга эмиэ кыайбыттара.
• 1980 — Москубаҕа XXII Олимпиада оонньуулара аһыллыбыттар.
• 1986 — Ташкент телебашнятын туттарыгар МИ-8 бөртөлүөт иҥнэн саахалламмыт. Олорсон испит "Узбекфильм" киностудия устар бөлөҕүн дьоно өлбүттэр. Ол да буоллар бөртөлүөттэн уһуллубут кадрдар "Алмазный пояс" диэн киинэҕэ киирбиттэрэ.
• 1992 — Италияҕа мафияны кытта охсуспут Паоло Борселлино уонна кини биэс киһитэ дэлби тэптэриигэ өлбүттэр.
• 1997 — "Ирландия өрөспүүбүлүкэтин аармыйата" диэн террорга идэтийэр тэрилтэ Британия Хотугу Ирландияны баһылыырын утары 25 сыллаах сэриитин тохтоппут.

Төрөөбүттэр

• 1834 — француз худуоһунньуга Эдгар Дега.
• 1893 — бэйиэт Владимир Маяковскай.
• 1935 — нуучча артыыһа Василий Ливанов.
• 1962 — Иннокентий Пестряков (06.05.2004 өлб.) — Нам улууһуттан төрүттээх саха худуоһунньуга. Үлэтин Биробиджааҥҥа дьэбириэй тыйаатырыгар саҕалаабыта. Дьокуускай куорат былыргытын ойуулаан биллибитэ.

Өлбүттэр

• 1851 — Польша бэйиэтэ Томаш Зан.
• 1990 — сэбиэскэй артыыс Георгий Бурков.
• 2009 — Саха Өрөспүүбүлүкэтин үрдүкү уордьанынан наҕараадаламмыт реставратор Савва Ямщиков.
• 2013 — Лейла Эрбиль (тур. Leylâ Erbil; 1931 төр.) — Туурсуйа биллэр аныгы суруйааччыта. Дойду дьахтар суруйааччыларыттан аан бастакынан Нобель бириэмийэтигэр түһэриллибитэ.