Балаҕан ыйын 11

Балаҕан ыйын 11 диэн Григориан халандаарыгар сыл 254-с күнэ (ордук хонуктаах сылга 255-c күнэ). Сыл бүтүө 111 күн баар.

Бэлиэ күннэр

• Аргентина Аргентина — Учуутал күнэ
• Пакистаан Пакистаан — Мухаммад Али Джинна күнэ
• АХШ АХШ — 2001 сыл балаҕан ыйын 11 күнүгэр терактарга өлбүт дьону ахтарга аналлаах Патриот күнэ
• Чиили — Сальвадор Альенде күнэ
• Эфиопия Эфиопия — Саҥа дьыл саҕаланыыта (Энкутаташ, ааҥл. Enkutatash)
• Каталония Каталония — Каталония наассыйатын күнэ (кат. Diada Nacional de Catalunya). Барселона осаадата бүппүт күнэ (1714). Испания Барселонаны Австрияттан былдьаабыта, уонна икки үйэлээх Каталония автономиятын суох оҥорбута. Барселона көмүскээччилэрин кэриэстээн бу күнү Каталонияҕа 1980 сыллаахтан бэлиэтииллэр.

Түбэлтэлэр

• 9 — Тевтобург ойуурун иһин кыргыһыыга Рим импиэрийэтин устуоруйаҕа саамай бөдөҥ хотторуута буолбут. Онон Рейн өрүс Импиэрийэ уонна "варвардар" кыраныыссаларынан аныгыскы түөрт сүүс сылга хаалбыт.
• 1297 — Стерлинг күргэ кыргыһыытыгар Шотландия сэриилэрэ Англия сэриилэрин үлтүрүппүттэр. Англия хоруоллара 1296 сылтан ыла Шотландияны 1328 сыллаахха эйэ сөбүлэҥэ түһэрсиллиэр диэри сэриилии сатаабыттара да табыллыбатаҕа.
• 1390 — Литва гражданскай сэриитэ (1389–1392 сс.): Тевтон рыцардара биэс нэдиэлэлээх Вильнюс куораты төгүрүктээһиннэрин саҕалаабыттар.
• 1565 — Осмааннар сэриилэрэ Мальтаны кыайан ылбакка төннүбүттэр.
• 1697 — Зента кыргыһыытыгар Австрия аармыйата өрүһү туораан иһэр Осмаан аармыйатын урусхаллаабыт. Ол түмүгэр Австрия Венгрияны уонна Трансильванияны ылбыт, онтон Польша бэйэтигэр Украинаҕа баар киэҥ сирдэри ылбыт.
  • Бүөтүр I ыраахтааҕы Тобольскайга бойобуоданан анаммыт боярин Черкаасскайга анаан наказ «Об управлении казенными земскими и военными делами» диэн докумуоҥҥа илии баттаабыт. Манна дьаһаах төлүүр омук дьонун бэйэтэ уонна сулууспалаах дьон бас билбэттэрин, атыыласпаттарын уонна сүрэхтээбэттэрин туһунан суруйбут..
• 1812 — Калифорнияҕа нууччалар бу сыл сааһыгар олохтообут бастакы сэлиэнньэлэрэ Росс диэн ааттаммыт (кэлин — Форт-Росс).
• 1829 — Миэксикэ сэриилэрэ Испания хоруоната ыыппыт Исидро Баррадас сэриитин Тампико аттынааҕы кыргыһыыга бэриннэрбиттэр. Миэксикэ тутулуга суох буолбут.
• 1888 — Саха сирин епархиятын дьахталларга аналлаах училищета аһыллыбыт.
• 1906 — "Сахалар сойуустара" тэрилтэ Киин кэмитиэтин чилиэннэрин уонна активистарын сууттааһын саҕаламмыт. Бу сойууһу тохсунньуга Василий Никифоров-Күлүмнүүр тэрийбит, сүрүн сыала-соруга — сири бас билии уонна бэйэни салайыныы туһугар охсуһуу.
• 1914 — Финляндия оскуолаларыгар нуучча тылын уонна нуучча устуоруйатын чааһын элбэтэр туһунан бирикээс тахсыбыт, бу Николай II ыраахтааҕы Финляндияны нууччатытыытын бэлиитикэтин иһинэн дьаһал этэ.
• 1920 — РКП (б) Саха сиринээҕи тэрилтэтин оргбюрота Саха сирэ күбүөрүнэ бырааптаах туспа уобалас быһыытынан сөргүтүллүбүтүнэн ситимнээн "өрөбөлүүссүйэни утарсыыны уонна сабатааһы утары" үлэлиэхтээх Күбүөрүнэтээҕи ЧК-ны тэрийэр туһунан уураах ылыммыт. Бастакы бэрэстээтэлинэн Дьокуускайтан төрүттээх Иосиф Альперович анаммыт.
• 1924 — "Автономная Якутия" хаһыакка Ойуунускай "Сахатытыы" (Якутизация) диэн ыстатыйата тахсыбыт. Былаас аппараата былаас ис хоһоонугар сөп түбэһэн хаан-уруу, норуокка чугас буолуохтаах, ол аата саха тыла былаас бары таһымнарыгар туттуллуохтаах, ол өрөспүүбүлүкэ сайдарын олуга буолар диэбит.
• 1943 — Аан дойду иккис сэриитэ: ньиэмэс сэриилэрэ Корсиканы уонна Косово-Метохияны оккупациялаабыттар.
• 1944 — Аан дойду иккис сэриитэ: арҕааҥы союзниктар Германияҕа Аахен куорат аттынан киирбиттэр.
• 1944 — Аан дойду иккис сэриитэ: Британия сөмүлүөттэрэ Дармштадт куораты буомбалаабыттарын түмүгэр 11 500 киһи өлбүт.
• 1965 — Ииндийэ-Пакистаан сэриитэ: Ииндийэ аармыйата Лахор соҕуруулуу-илин өттүгэр баар Бурки куораты ылбыт.
• 1967 — Кытай уонна Ииндийэ кыраныыссатыгар ытыалаһыы буолбут.
• 1973 — Чиилигэ генерал Аугусто Пиночет салалтатынан дойду быыбарынан таллылыбыт бэрэсидьиэнэ Сальвадор Альенде былаастан туоратыллыбыт. Пиночет 1988 сыллаахха референдумунан туораттыллыар диэри диктатордаабыта (ол эрээри былааска 1990 диэри олорбута).
• 2001 — Балаҕан ыйын 11 күнүнээҕи саба түhүүлэр. Аль-Каида террориcтара дьону тиэйэр түөрт көтөр-аалы күүстэринэн күрэтэн илдьэ барбыттар. Күрэтээччилэр көтөр-ааллартан иккитин Нью Йоркка баар Аан дойдутааҕы Эргиэн Киинин игирэ баҕахтарыгар охторбуттар. Тутуулар икки чаас иhигэр сууллубуттар, чугастыы баар элбэх дьиэ эмиэ алдьаммыт. Үһүс көтөр-аалы күрэтээччилэр Пентагон дьиэтигэр түһэрбиттэр. Төрдүс аал Пенсильвания штатыгар Шенксвилл куорат аттыгар баар хонууга хампы түспүт. Балаҕан ыйын 11 күнүнээҕи түбэлтэлэр кэннилэриттэн АХШ аан дойдутааҕы терроризмы утары сэриини саҕалаабыта. Ол иhигэр 2001 с. Афганистанҥа уонна 2003 с. Ираакка саба түһүүлэр буолбуттара.

Төрөөбүттэр

• 1877 — Феликс Дзержинскэй (1926 өлб.) — революционер, Польшаттан төрүттээх дворянин, сэбиэскэй государственнай диэйэтэл, хас да наркомат баһылыга, ВЧК тэрийээччитэ, «кыһыл террор» тэрийээччилэриттэн биирдэстэрэ.
• 1957 — Аита Шапошникова — тылбаасчыт, кириитик. 1995 сылтан Арассыыйа суруйааччыларын сойуустарын чилиэнэ.
• 1958 — Семен Терехов — Саха сирин бэлиитигэ.
• 1958 — Татьяна Аргунова — саха уонна нуучча тылларын бииргэ туттууну үөрэтэр чинчийээччи, филология билимин хандьыдаата.

Өлбүттэр

• 1823 — Давид Рикардо (1772 с.т.) — Улуу Британия экэнэмииһэ.
• 1952 — Афанасий Богатырев (1882 с.т.) — сахалартан бастакы хаппытаан, Өлүөнэ өрүс борохуостубатын үтүөлээх воднига.
• 1971 — Никита Хрущёв (1894 с.т.) — ССРС баартыйа уонна судаарыстыба диэйэтэлэ. 1953-1964 сылларга — ЦК КПСС бастакы сэкиритээрэ, о.э. дойду баһылыга.