Оҕо баҕа санаата

Оҕо кыра эрдэҕинэ биир эрэ баҕа санаалаах. Ол санаата улаатыы диэн буолар. Улаатаары ытаан да туран көрдөөн аһыыр, ийэтин эмэр. Аһыырга баҕа санаа оҕоҕо улаатарга баҕа санаатыттан үөскүүр. Аһа суох эбэтэр, топпокко хааллаҕына ытаан биллэрэр, аччыктаатаҕына кыайан утуйбакка эрэйдиир. Итини тэҥэ туга эмэ табыллыбатар, сөп түбэспэтэр эрэ ытаан бэбээрэн биллэрэн иһэр.

Кыра оҕо ытаатаҕына туга эрэ табыллыбата эбэтэр аччыга быһаарыллар, төрөппүттэр көтөҕөн дуу, аһатан дуу уоскуталлара эрэйиллэр. Сөбүлүүр киһитэ ыксары көтөхтөҕүнэ, сымнаҕастык кэпсэттэҕинэ, аһаатаҕына уоскуйуу сотору кэлэр.  Ийэ уонна аҕа кыра оҕо хайдах ытыырыттан, туттунарыттан көрөн туох итэҕэһин, тиийбэтин таба сыаналыырга, сэрэйэн көрөн быһаарарга түргэнник үөрэнэр кыахтаахтар.

Этэ-сиинэ улаатарыттан атын баҕа санаа оҕо кыра эрдэҕинэ суох да буолар. Быстах наадатын толунара мунньулларыттан эрэ тутулуктаах. Кыра эрдэҕинэ оҕону көрүү-истии улаатарыгар көмөнөн эрэ ааҕыллар. Оҕо этэ-сиинэ улаатар баҕа санаатын толоттороору ас көрдөөн ытыыр, аһыыр уонна утуйар.

Киһи утуйбатаҕына уһуннук кыайан сылдьыбат. Биир эмэ ыарыһах киһи утуйбакка эбэтэр, олох кыратык утуйа сылдьыан сөп. “Эт киһи элэйэр, сыа киһи сылайар” диэн сахалар этэллэрэ оруннаах. Ортотунан ыллахха утуйуу киһи олоҕун үс гыммыт биирин курдугу ылар. Эт-сиин сынньанарыгар, өй-санаа дьаарыстанарыгар аналлаах айылҕа биэрбит ураты кэмэ утуйуу диэн ааттанар.

Оҕо кыра эрдэҕинэ өссө элбэхтик утуйар. Аһаата, тотто даҕаны утуйан буккураан иһэр. Утуйа сытан улаатар. Биһиги үчүгэйдик, мөхсүбэккэ эрэ утуйарга оҕону кыһыл оҕо эрдэҕиттэн үөрэтии туһалаах диэн этэбит.

Урукку кэмҥэ оҕону бэйэтэ олорор буолуор диэри хам суулаан илдьэ сылдьаллара, соннук утуталлара. Хам сууланан утуйар оҕо утуйа сытан мөхсүбэт буоларга кыра эрдэҕиттэн үөрэнэрин ити курдук ситиһэллэрэ. Хам суулууртан оҕо кыра эрдэҕинэ утуйа сытан мөхсүбэтигэр үгэс үөскээн олохсуйара.

Оҕо кыһыл оҕо эрдэҕиттэн илиитин, атаҕын хамсатарыттан буор кута үөскээн, сайдан, араас хамсаныылары оҥорорго үөрэнэн иһэр. Кыһыл оҕо утуйар кэмигэр хамсаабакка, мөхсүбэккэ үөрэннэҕинэ улааппытын кэннэ бэйэтигэр үчүгэйи, туһаны аҕаларын төрөппүттэр билэн былыргылар үөрэхтэрин туһаныа этилэр. 

Аныгы кэмҥэ араас элбэх оҕо таҥастара баалларыттан дьон оҕолорун олох кыра эрдэхтэриттэн таҥыннара, памперс кэтэрдэ үөрэтэннэр таҥастаах утуйарга үөрэнэн хаалаллар. Утуйа сытан элбэхтик мөхсөллөр, суорҕанынан кыайан саптыбаттар, тэбиэлээн кэбиһэллэр, чараас таҥастаахтарыттан түүн дьагдьайаллар. Утуйа сытан дьагдьайбыт, тымныйбыт оҕо ыалдьан хаалыан сөп.

Оҕо, киһи утуйа сытан сүрэҕин тэбиитэ бытааран, этин кыраадыһа намтыыр. Киһи утуйа сытан эбии тугунан эмэ сабыннаҕына эрэ табыллар, үчүгэйдик, дьагдьайбакка, мөхсүбэккэ эрэ утуйар. Ол иһин суорҕанынан саптан баран утуйарга оҕо кыра эрдэҕиттэн үөрэтиллиэ этэ. Утуйа сытан мөхсөрүттэн оҕо үчүгэйдик утуйбат, сотору-сотору уһуктар, сытар миэстэтин уларыта сатыыр. Түүн дьагдьайарыттан мөхсүбэккэ эрэ утуйара кыаллыбат.

“Оҕо курдук утуйабын” диэн этээччи улахан дьон да бааллар. Түүнү быһа биирдэ эмэ эргийэн, букатын мөхсүбэккэ эрэ утуйар киһи итинник этиниэн сөп. Үчүгэйдик утуйуу киһиэхэ улахан туһалаах. Киһи үйэтин үс гыммыт биирин утуйан атаарар. Мөхсүбэккэ эрэ утуйар киһи үчүгэйдик сынньанар, күүс-уох мунньунар.

Оҕо улаатан иһэн утуйа сытан аһара мөхсүбэтин туһугар лаппа олорор буолуор диэри хам суулаан утута үөрэтэр туһалааҕа итинник дакаастанар. Кыһыл оҕо эрдэттэн аһара хамсана үөрэнэрэ утуйа сытан мөхсөрүн элбэтэриттэн элбэх эбии үлэни, эрэйи үөскэтэр.

Киһиэхэ хамсаныылартан үөскүүр буор кута уһун кэмҥэ үөскүүр. Оҕо улаатан иһэн олус уһун кэмҥэ утуйа сытан мөхсүбэккэ үөрэнэр. Суорҕанынан бэйэтэ саптынан утуйарга үөрэниэр диэри төрөппүт сабан, көннөрөн биэрэ сылдьара эрэйиллэр. Улааппыт оҕо уон сааһын ааһан баран суорҕанынан саптан утуйарга үөрэнэр.

Онон оҕо түүн мөхсүбэккэ эрэ утуйарга үөрэнэригэр кыһыл оҕо эрдэҕинэ хам суулаан утутуу туһалыыр. Хам сууланан утуйар оҕо утуйа сытан мөхсүбэт үгэскэ үөрэнэр.

Оҕо кыра эрдэҕиттэн күннээҕи режими тутуһа үөрэннэҕинэ төрөппүттэр абыраналлар. Элбэхтик утуйар оҕо күнү, түүнү арааран билбэтиттэн күнүс утуйа, түүн туран дьэгдьийэ үөрэнэн, үгэс буолан хааллаҕына дьоно эрэйдэнэллэр.

Оҕо төрүүрүгэр этин-сиинин сорох чаастарын үлэлэтэр, хамсатар буор куттаах эрэ буолар. Өйө-санаата; буор уонна ийэ куттара оҕо төрөөбүтүн кэнниттэн түргэнник сайдан иһэллэр. Төрөппүттэриттэн бэриллибит буор кутун көмөтүнэн туһанан кыбыытын кыанарга түргэнник үөрэнэр.

Хайдах хамсанарга саҥа үөрэнэн, оҥорор хамсаныылара үөрүйэххэ кубулуйаллар. Аан маҥнайгы өйдөөн-санаан хамсаныыта оонньууру таарыйыы, хамсатыы буолар, онтон кэлин таба тутан ылара сайдар. Төрөөбүт кэмиттэн, төрөппүттэриттэн ылыммыт буор кутун өйүн-санаатын таһымыттан оҕо өйө-санаата сайдан, ийэ кута үөскүүр, онтон 5 эбэтэр 6 сааһыттан салгын кута түргэнник сайдан барар.

Оҕо төрөөтөр эрэ ханнык баҕарар олоххо улаатыан сөп. Ол аата оҕо улаатарыттан ураты эбиискэ көрүүгэ-истиигэ, эбии, минньигэс аһылыкка кыһаммакка, суохтаабакка эрэ улаатар кыахтаах.

Оҕо аан бастакы, биир баҕа санаатынан улаатыы буолар. Улаатарын туһугар олоҕор үөскүүр атын итэҕэстэри барыларын тулуйар күүһэ аһара улахан. Индияҕэ бөрө булан ииппит оҕото ханнык да атын, эбиискэ көрдөбүлэ суох бөрө оҕолорун кытта сылдьарын нэһиилэ туппуттара биллэр.

Оҕоҕо улаатарыгар эрэ сөп түбэһэр туһалаах аһылык баарыттан олоҕор баҕа санаата туолан иһэр. Доруобай оҕо сөбүгэр тымныылаах да сиргэ таҥас диэни көрдөөбөккө эрэ улаатыан сөп. Таҥас таҥныы диэн киһи буолуу биир тутаах көрдөбүлэ, оҕо улаатан атыттары үтүктэр кэмэ кэлбитин кэннэ сайдар өйө-санаата буолар. Улахан кыыл өйүттэн-санаатыттан арахсан дьон киһилии быһыыланар кэмнэрэ кэлбитин кэннэ таҥаһы оҥостон таҥныбыттар.

Оҕо улаатар баҕа санаата бары атын баҕа санааларын баһыйарын таба туһанан оҕону улаатыннарыыны төрөппүттэр улахан эрэйэ суох кыайыа этилэр. Оҕоҕо улаатан иһэригэр сөп түбэһэр баҕа санаалары иҥэрэн биэрии төрөппүттэртэн быһаччы тутулуктаах. Баар олоҕуттан атын эбии көрдөбүллэри, оҕо улаатан иһэн билэн иһиитэ өйө-санаата сайдыытыгар туһаны оҥорор, билиитэ кэҥииригэр туһалыыр.

Улаата охсор баҕа санаатыгар оҕоҕо улахан оҕо буолуу өйө-санаата киирдэҕинэ ордук табыллар. Улаатар, улахаҥҥын диэн этитэр, оннук сыанабылы ылар туһугар, оҕо төһө эмэ ыарахан үлэни да толорор, кыайар кыахтаах. Толору уулаах ыарахан ыаҕаһы улахан эрэ дэттэрээри, оҕо кыаҕа баарынан сосуһуон сөп.

Оҕо бырааттарын, балыстарын көрөрө-истэрэ бэйэтин улахан оҕоҕо кубулутуута уустуга суох, түргэнник ситиһиллэр кыахтаах. Арай кыра оҕо эрэ баара ону быһаарар. Улахан оҕо бырааттарын, балыстарын көрөн-истэн улахан оҕоҕо бэйэтэ кубулуйар. Элбэх оҕолоох ыаллар оҕону иитиигэ барыстара итиннэ саһан сылдьар. Улахан оҕо буолуу оҕоҕо араас үлэни сатыыры, кыраларга көмөлөһөрү, көрөрү элбэтэрин тэҥэ, эппиэтинэстээҕин сайыннарар, улаатыннарар. Ыал улахан оҕолоруттан үчүгэй салайааччылар, үлэни тэрийээччилэр улаатан тахсыахтарын сөп.

Оҕо үлэлииргэ үөрэнэрэ көмөлөһүүттэн, тугу эмэ таскайдыырыттан саҕаланара оруннаах. Оҕо кыра эрдэҕинэ тугу да сатаабат, оҥоро үөрүйэҕэ суох, барыга-бары саҥалыы үөрэннэҕинэ, онтун үгэс, үөрүйэх оҥоһуннаҕына эрэ табыллар. Хас биирдии быччыҥнара хамсыырга үөрүйэхтэннэхтэринэ, буор кута үөскээтэҕинэ эрэ табан, имигэстик хамсанарга үөрэнэрин төрөппүттэр билиэ этилэр. Кыра эрдэҕинэ хамсана, үлэлии үөрэммэтэҕинэ улаатан баран үөрэнэрэ эрэйдээх, олус уһун кэми ылыан сөп.

Оҕо көмөлөһөрүн сөбүлүүр. Көмөлөһүү үтүктүүттэн тирэх ылан үөскүүр. Үлэҕэ үөрэтии “Оҕом улаатан, көмөтө эбиллэн иһэр” диэн этиинэн доҕуһуолланнаҕына ситиһиилээх буолар кыаҕа улаатар. Төрөппүтэ тугу эмэ оҥороругар аттыгар илдьэ сылдьан көмөлөһүннэрэ үөрэтиэ этэ. Көмөлөһө үөрэнии туһа киһитэ буолууга тириэрдэр. 

“Оо, улаата охсубут киһи” диэн бары оҕолор баҕа санаалара. Улаата охсоору бары ыксыыллар. Оҕо төһө улаатарын хас күн аайы сүрэҕэлдьээбэккэ эрэ кээмэйдэнэ сылдьыан сөп. Улаатан эрэр уолаттар улахан дьону үтүктэр санааларыттан табаах тардаллар, арыгы иһэн боруобалыыллар. Боруобалыы оонньуу сылдьан араас дьаллыктарга ылларан кэбиһэллэрэ элбэх. Бу кэмҥэ тарҕанан эрэр наркотик улахан кутталы үөскэтэр буолла.

Манна кэлэн “айыы үөрэҕин” албына, куһаҕана арыллан тахсар. Оҕо саҥаны, билбэтин оҥоро сатыыр санаата элбэҕиттэн араас абылаҥнарга киирэн биэрэр кыаҕа улаатан хаалар. Оҕолорун харыстыыр санаалара улахан төрөппүттэр “айыы үөрэҕин” бу сыыһатын билэн букатын тохтотуохтара этэ.

Оҕо тугу эмэ бэристэҕинэ сахалар “Оҕом бачча буол” диэн төһөнү улаатарын үөһээ диэки көрдөрөн биэрэн махтанар идэлээхтэр. Бу баҕа санааны тириэрдии, оҕо улаатар баҕа санаата өссө улаатарыгар, күүһүрэригэр тириэрдэринэн улахан туһалаах.

Араас аптаах остуоруйалар оҕоҕо улаатар баҕа санааны иҥэрдэхтэринэ туһалаахтар, онтон баайы-малы аптаабыт курдук булунууга ыҥырар омуннаах остуоруйалар оҕо өйүгэр-санаатыгар иҥэн хааллахтарына халыйыыны, бэлэмҥэ үөрэниини үөскэтэллэр. Оҕо халлаантан түһэн кэлэр элбэх баайы-малы кэтэһэ үөрэнэн хаалыыта үөскээтэҕинэ, үлэлээн-хамсаан туһалыырынааҕар бэлэми кэтэһэ сылдьар киһиэхэ кубулуйуон сөп.

Оҕо улаатарын олус диэн кэтэһэр. Киниэхэ биир да күн олус уһун кэмҥэ киирсэр, онтон сыл ааһыыта, сайын эргийэн кэлиитэ кыайан кэмнэммэт уһуҥҥа киирсэр мээрэйдэр буолаллар.

Бары төрөппүттэр оҕолоро хаһан улаатарын олус кэтэһэллэр. Олус былыргы, икки аҥар тыһыынча сыллар анараа өттүлэригэр сахалар олоро сылдьыбыт дойдуларыгар баар буолбут Будда таҥара төрөппүттэр оҕолоругар “Улахан киһи буол” диэн баҕа санааларын тириэрдэллэриттэн уонна оҕо улахан киһи буола сатыыр баҕа санаалара холбоһон күүһүрүүлэриттэн үөскээбит. Кэлин бу таҥара күлүгэ улахан таас киһиэхэ кубулуйбут.

Дьон бары араас баҕа санаалаахтар. Элбэх дьоҥҥо биир баҕа санаа баарыттан, биир улахан таҥара үөскээн тахсыан сөп. Христос таҥара диэн үчүгэй киһи таҥара, дьон үчүгэй киһи буолар, үчүгэйи оҥорор, үчүгэйдик быһыыланар баҕа санааларыттан үөскээбит уонна киэҥник тарҕаммыт.

Төрөппүтэ биэрбит уонна хайҕаабыт аһын оҕото сөбүлээн сиир, аһыыр. Тымныы дойдулаах дьоҥҥо оҕо улаатарыгар аан бастаан аһынан уонна таҥаһынан хааччыйыы ааҕыллар. Ханнык баҕарар таҥаһы кэтэрдэн баран, үчүгэй диэн хайҕаан биэрдэххэ оҕо үөрүүнү кытта кэтэ сылдьар кыахтаах. Урукку кэмҥэ биир таҥаһы улаатан иһэннэр үс оҕо кэтэр диэн өйдөбүл, мээрэй туттуллара.

“Биир оҕо атаах буолар” диэн этиини бары билэбит.  Бу этии оҕо куруук кыра курдук сананарыттан уонна төрөппүттэриттэн кыратын билинэринэн, барыта бэлэмҥэ үөрэнэринэн өйө-санаата сайдыытыгар атаахтааһыҥҥа тиийэн хааларын быһаарар. Оҕону төрөппүттэр сыыһа иитэн, бэлэмҥэ үөрэтэн атаахтатан кэбиһэллэр.

Оҕо улаатан өйө-санаата тупсан иһэрин билэ сылдьара ордук. Атаахтык иитиллии диэн оҕо куруук кыра курдук сананыытын, бэлэми кэтэһиитин үөскэтэринэн өйө-санаата сайдыытын туормас-тыыр быһыы буолар. Эрэйдээх, ыарахан үлэни элбэхтик үлэлээбит оҕолор өйдөрө-санаалара уруттаан, эрдэлээн сайдан улахан дьон курдук буола охсоллорун, үлэни-хамнаһы баһылыылларын, ситиһии-лэри оҥороллорун бары билэбит.

Оҕону атаахтаппат буолуу диэн аһара баран көрдүүрүн, төрөппүттэринэн ол-бу баҕа санаатын толотторо сатыырын суох оҥоруу ааттанар. Оҕо ону-маны баҕаран, көрдөөн иһэрин толоро охсубат буолуу, бу баҕа санаатын бэйэтэ оҥорон ситиһэригэр үөрэтии, күһэйии, ол аата баҕа санааны оҕоҕо үөскэтии уонна ону бэйэтэ оҥоро-тута үөрэнэригэр көмөлөһүү эрэйиллэр. “Кэтэс”, “тиэтэйимэ”, “улааттаххына” диэн этиилэр оҕо кэтэһэриттэн, өйүгэр-санаатыгар оҥорон көрөрүттэн үөскээбит баҕа санаата түргэнник үгэс буоларыгар көмөлөһөллөр.

Оҕо баҕа санаата бэйэтэ улаатарын, билиитэ кэҥиирин курдук түргэнник улаатан уонна кэҥээн иһэр. Ордук баҕа санаатын атыттар, төрөппүттэрэ толорон биэрэн истэхтэринэ, араас баҕа санаалара букатын таһынан барыахтарын сөп.

Баҕа санааны бэйэ кыаҕар, күүһүгэр тэҥнээн биэрии киһи буолуу сүрүн үөрэҕэ буоларын оҕоҕо тириэрдии эрэйиллэр. Баҕа санаа уонна киһи олорун толорор кыаҕа суоҕа араас элбэх аптаах остуоруйалар, ыра санаалар үөскүүллэригэр тириэрдибит.

“Туох барыта икки өрүттээх” диэн этиигэ сөп түбэһэн баҕа санаа эмиэ икки аҥы арахсар:

1. Олоххо туһалаах, барыһы биэрэр баҕа санаа үчүгэй диэн аатырар уонна толоруллар кыахтанар.

2. Туһаны аҕалбат, кыайан туолбат баҕа санаа ыра санаа диэн ааттанар, хаалар, умнулларга аналланар.

Үчүгэй уонна куһаҕан баҕа санаалар арахсыылара оҕо уонна улахан киһи икки ардыгар улахан уратылардаах. Оҕо бары баҕа санаатын төрөппүтэ тук курдук толорон истэҕинэ, оҕотугар оннук, толотторон иһэр үгэс үөскээн олохсуйан хааллаҕына, оҕото бэлэмҥэ үөрэнэн хаалбыт киһи буола улаатыан сөп. Бэлэмҥэ үөрэнии диэн куһаҕан, атаах оҕо майгынын төрөппүт оҕотугар бэйэтэ билбэтинэн, үчүгэйи оҥоро сатыы сылдьан, иҥэрэн кэбиһэрэ сахалыы кут-сүр үөрэҕин туһамматыттан үөскүөн сөп.

Баҕа санаата туолбут оҕо элбэхтик үөрэр. Оҕотун үөрдэ сатыыр төрөппүт, бу албыҥҥа киирэн биэрэрэ элбэх. Бэйэтэ иллэҥ төрөппүт оҕотун бары баҕа санаатын тук курдук толорон үөрдүбүт курдук сананыыта бэйэтин албыннаныыта буолар, оҕотугар куһаҕан, бэлэмҥэ үөрэнэр үгэһи иҥэрэрин билэн туттунуо этэ.

Оҕо туолбатах баҕа санаатын бэйэтигэр уһуннук иитиэхтээн күүһүрдүөн сөп. Туохха эмэ наадыйбыта туола охсубакка санаатыгар иитиэхтэннэҕинэ, улахан баҕа санааҕа кубулуйбутун кэлин, улаатан да баран бэйэтэ толоруон сөп. Төрөппүт оҕотугар бэйэтин курдук буолууга, үөрэххэ, үлэҕэ-хамнаска ситиһиигэ баҕа санааны иҥэрдэҕинэ, сыалын ситиһэр кыахтанар. Кыра эрдэхтэринэ дьадаҥытык, тиийбэт-түгэммэт быһыыга иитиллибит оҕолор ситиһиигэ баҕа санаалара күүстээҕиттэн, улааттахтарына, олохторугар ордук улахан кыайыылары оҥороллорун бары билэбит. Бу билиибитин олоххо, оҕону иитиигэ туһаныа этибит.

Оҕону иитиигэ, үлэҕэ-хамнаска үөрэтиигэ сахалар үөрэхтэрэ көйгө оҕо диэн ааттанарын билиэхпит этэ. Көйгө оҕо диэн үлэҕэ кыра эрдэҕиттэн үөрэммит оҕо ааттанар. Оҕо кыра эрдэҕиттэн туһа киһитэ буолан элбэхтик үлэлии үөрэннэҕинэ, соннук үгэстэннэҕинэ улаатан баран олоххо оҥорор ситиһиилэрэ элбиир кыахтаналлар.

Кыра эрдэҕинэ аһара атаахтык иитиллэн бэлэмҥэ үөрэммит оҕо улаатан баран үлэҕэ-хамнаска оҥорор ситиһиилэрэ сөбүгэр эрэ буолан хаалалларын, төрөппүттэрэ ситиспиттэрин кыайбаттарын билиэхпит этэ. “Атаах оҕо арыгыһыт буолар” диэн этии оҕону иитиигэ халыйыы үөскээбитигэр быһаччы сыһыаннаах.

Оҕо улаата охсор баҕа санаатын күүһүттэн араас аптаах остуоруйалары олус диэн сөбүлүүр. Улаата охсон барыны-бары кыайа-хото охсор баҕа санаатыгар аптаах, тугу барытын түргэтэтэ, тиэтэтэ, баар оҥоро сатыыр остуоруйалар сөп түбэһэллэр. Бу аптаах остуоруйалар албыннарын кэпсээн төрөппүт оҕотугар олоххо таба суолу булунарыгар көмөлөһөн биэрэр кыахтаах. Ол “Оҕом улаатан иһэр” диэн этэн улаатарга баҕа санааны үөскэтии уонна тугу барытын улахан киһи оҥорорун курдук, оҥорорго үөрэтии буолар.

Тугу эмэ үллэстэ, илдьэн биэрэ үөрэтии оҕоҕо өйө-санаата сайдыытыгар туһата улахан. Үллэстэ үөрэтии, аһара бэйэмсэҕин суох оҥорор, онтон тугу эмэ илдьэн биэрии үлэҕэ-хамнаска, туһа киһитэ буолууга үөрэтэр.

Оҕо кыра эрдэҕиттэн сөбүлүү көрөр көрүҥэ өйүгэр-санаатыгар иҥэн хаалыыта сөбүлүүр көрүҥү үөскэтэр. Оҕо аан маҥнай ийэтин көрөн сөбүлүүр. Бу кыра эрдэҕинэ үөскээбит сөбүлүүр көрүҥэ таптыыр киһитин буларыгар сирдьит, ыйан, көрдөрөн биэрээччи, көрүҥү быһаарааччы буолар. Уолаттар ийэлэригэр маарынныыр көрүҥнээх дьахтары ордук элбэхтик сөбүлүүллэрэ итини бигэргэтэр. Аҕаларын мааны кыргыттара аҕаларын курдук көрүҥнээх, майгылаах киһини көрдүү сатыыллар.

Оҕоҕо кыра эрдэҕинэ үтүө, үчүгэй киһи буолуу баҕа санаатын иҥэрии хас биирдии төрөппүттэн ирдэнэр сахалыы таҥара үөрэҕин көрдөбүлэ буоларын билэн эрдэттэн, оҕо кыра эрдэҕиттэн, үгэстэрэ, ийэ кута үөскүүр кэмиттэн кыһаныахтара этэ. (1,22).

Туһаныллыбыт литература

1. Каженкин И.И. Оҕо өйө-санаата сайдыыта / И.И.Каженкин- Уйбаан Хааһах. – Дьокуускай: РГ “MEDIA+”, 2021. – 152 с.