Халыып:Бу күн:03-01

• ХНТ ХНТ (ЮНЭЙДС) — Дискриминацияны утарар күн. Бу күн ЮНЭЙДС (ВИЧ/СПИД утары ХНТ программата) көҕүлээһининэн ыытыллар. Ол эрээри, бэлиэ күн аҥардас биир ыарыыга ылларбыт дьон тэҥ бырааптарыгар эрэ болҕомто тардыынан муҥурдаммат, хабар эйгэтэ киэҥ: дискриминация ханнык баҕарар көстүүлэрэ дьону тэҥэ суох гыналлар, дьон олоҕун айгыраталлар. Бэлиэ күн быйылгы тимэмэтэ: Дьахтары уонна кыыһы дискриминациялыыры төрдүттэн суох оҥоруу.
• Гражданскай көмүскэнии аан дойдутааҕы күнэ
• Имбэлииттэри өлөрүүгэ болҕомто уурар күн
• Бэйэ этин-сиинин бааһырдыыга болҕомто ууруу күнэ
• Комплимент аан дойдутааҕы күнэ
• Исландия Исландия — Пиибэ күнэ. 1989 сыллаахха бобуу суох буолбутун кэннэ бэлиэтэнэр
• Ираак Ираак (Курдистаан) — Мустафа Барзани күнэ
• Парагвай Парагвай — Дьоруойдар күннэрэ
• Босния уонна Герцеговина Босния уонна Герцеговина — Тутулуга суох буолуу күнэ (Югославияттан, 1992)
• Польша Польша — "Кырыыстаах саллааттары" ахтар күн
• Маршалл арыылара Маршалл арыылара — Ахтыы күнэ
• Соҕуруу Кэриэйэ Соҕуруу Кэриэйэ — Самилджоль. 1910-1945 сс. Япония баһылыырын утары хамсааһын сиэртибэлэрин ахтар күн. 1919 сыллаахха Сеулга бу күн улахан хаан тохтуулаах дьалхаан буолбута
• Румыния Румыния, Молдавия Молдавия — Марцишор, саас саҕаланыыта
• Микронезия Микронезия (Йап штаат) — Йап күнэ

Түбэлтэлэр

• 1562 — Васси диэн сиргэ (Франция) 63 гугеноту өлөрбүттэр, мантан сылтаан Францияҕа итэҕэл сэриилэрэ саҕаламмыттара.
• 1564 — Иван Фёдоров Арассыыйаҕа бастакы бэчээттэммит кинигэни таһаарбыт (хаһан тахсыбыта биллэринэн).
• 1565 — Эштасиу ди Са Рио-де-Жанейро куораты олохтообут.
• 1762 — Бүөтүр III ыраахтааҕы Дворяннар көҥүллэрин туһунан манифест таһаарбыт.
• 1810 — Александр I ыраахтааҕы Абхазия Арассыыйа Импиэрийэтигэр киирбитин туһунан манифест таһаарбыт.
• 1811 — Мамлюктар династияларын баһылыктарын Эгиипэт ыраахтааҕыта Мухаммед Али өлөттөрбүт.
• 1872 — аан дойдуга бастакы национальнай паарка олохтоммут — Йеллоустоун
• 1896 — Анри Беккерель атомнар радиациялаах үрэлиилэрин арыйбыт.
• 1921 — Петроградка көҥүлү кэҥэтии иһин дьалхаан буолбутун түмүгэр Кронштадтааҕы өрө туруу саҕаламмыт, мотуруостар уонна куорат олохтоохторо бассабыыктар утары саа-саадах туппуттар.
• 1941 — Аан дойду иккис сэриитэ: Болгария Тройственнай пакт диэн докумуоҥа илии баттаан Германия, Италия уонна Япония өттүлэригэр буоларын биллэрбит.
• 1945 — Аан дойдутааҕы харчы пуондата тэриллибит.
• 1953 — Иосиф Сталин инсуллаабыт уонна өйүн сүтэрит; түөрт хонон баран өлбүтэ.
• 1966 — Сэбиэскэй "Венера-3" хараабыл Чолбоҥҥо сууллубут, атын планетаҕа түспүт бастакы хараабыл буолбут.
• 1967 — Мэҥэ Хаҥаласка Герой Попов аатынан совхоз тэриллибит.
• 2004 — Михаил Фрадков Арассыыйа премьер-миниистирэ буолбут.
• 2008 — Читинскай уобалас уонна Агинскай-Бурятскай автономнай уокурук холбоһоннор Забайкальскай кыраай үөскээбит.
• 2011 — Арассыыйаҕа «Полиция туһунан» сокуон олоххо киирбит.

Төрөөбүттэр

• 1932 — Дьокуускайга Роза Шелехова — Саха Сирин советскай уонна гражданскай сэрии кэминээҕи устуоруйатын чинчийбит учуонай, устуоруйа билимин хандьыдаата.
• 1934 — Үөһээ Бүлүү Ороһутугар Николай Тобуруокап — лингвист учуонай, литэрэтиирэ кириитигэ, филология билимин дуоктара. Өксөкүлээх Өлөксөй, Б. Ойуунускай, Эрилик Эристиин, Амма Аччыгыйа, Суорун Омоллоон, Кындыл Уйбаан, Сэмэн Руфов о. д. а. саха суруйааччыларын, бэйиэттэрин айымньыларын сиһилии чинчийбитэ.
• 1934 — Иннокентий Томскай (19.09.2001 өлб.) — саха биллиилээх учуонайа, экономика билимнэрин дуоктара.
• 1935 — Ньурба Таркаайытыгар Нүһүлгэн (Ксенофонт Уткин) — философия билимин дуоктара, профессор, бэйиэт уонна литэрэтиирэ кириитигэ.
• 1946 — Таас Үрэх бөһүөлэгэр (билигин Мииринэй оройуона) Виталий Басыгысов — 2008 с. Ил Түмэн бэрэстээтэлэ.

Өлбүттэр

• 1981 — Таллан Бүрэ (Ефрем Сивцев, 25.01.1909 төр.) — Нам улууһун Хатыҥ Арыы нэһилиэгиттэн төрүттээх саха биллиилээх суруйааччыта. Бэйиэт туһунан Сэмэн Данилов маннык эппиттээх: "Кини өрүү тыл ойуулуур, оһуордуур кэриҥин, кыаҕын кэҥэтэр иһин охсуһар".