1904 сыл

1904 сыл.

Туох буолбута

Тохсунньу

• Тохсунньу 17 — Москубаҕа МХАТ тыйаатырыгар Антон Чехов пьесатынан «Вишня сада» испиктээкил аан бастаан туруоруллубут.

Олунньу

• Олунньу 4 — Дьоппуоҥҥа кистэлэҥ сүбэ уонна миниистирдэр хомуур мунньахтарыгар Арассыыйаны утары Мончууруйа уонна Кэриэйэ тустарыгар сэрии саҕалыырга быһаарыллыбыт.
• Олунньу 8 — Араҕас байҕал кытылыгар баар Порт-Артур (билигин Далянь куоратын сирэ) тас эриэйдигэр турар Арассыыйа эскээдэрэтигэр дьоппуоннар соһуччу саба түспүттэр. Арассыыйа-Дьоппуон сэриитэ саҕаламмыт.
• Олунньу 9 — Нуучча-Дьоппуон сэриитэ: Порт-Артур аттынааҕы кыргыһыы түмүктэммит.
• Олунньу 18 — «Романовка» саҕаланыыта — 42 политическэй сыылынай Дьокуускайга икки этээстээх мас дьиэҕэ хатанан баран былааска көскө ыытыллыбыт дьон усулуобуйаларын тупсарыыны ирдиир ультиматум түһэрбиттэр. Кулун тутар ый саҕаланыытыгар бырачыастааччылар 57 буолбуттар (ол иһигэр сэттэ дьахтар). 4-с уонна 6-с чыыһылаларга ытыалаһыы түмүгэр икки өттүттэн өлүү тахсыбыт. Кулун тутар 7 күнүгэр бэриммиттэр. Бу түбэлтэ аан дойдуга иһиллибитэ.

Муус устар

• Муус устар 13 — Порт-Артур аттыгар «Петропавловскай» броненосец дэлби тэбиитигэр аатырбыт худуоһунньук Василий Верещагин уонна вице-адмирал Степан Макаров өлбүттэр.

Ыам ыйа

• Ыам ыйын 4 — Панаама ханаалын тутуу саҕаламмыт.
• Ыам ыйын 7 — Арассыыйа импиэрийэтигэр литва тылынан латыынныы алпаабытынан бэчээти бобуу суох гыныллыбыт (1864 сыллаахха бобуллубута); билигин бу күн сыл ахсын Литваҕа Бэчээт төннүүтүн күнэ бэлиэтэнэр.
• Ыам ыйын 21 — Парижка ФИФА тэриллибит — Дойдулар ыккардыларынааҕы футбол федерацията.
• Ыам ыйын 23 — Венаҕа грек-рим тустуутугар бастакы аан дойду чөмпүйэнээтэ саҕаламмыт.

Бэс ыйа

• Бэс ыйын 16 — Эуген (Ойген) Шауман диэн фиин дворянина Финляндия генерал-күбүрүнээтэрин Николай Бобриковы ытан өлөрбүт. Бобриков 1898 сыллаахтан Финляндияны салайбыта. Бу түгэни Джойс "Улисс" арамааныгар ахтан ааһар.

От ыйа

• От ыйын 21 — Сибиир Улуу суолун (Транссиб) 13 сыллаах тутуута түмүктэммит — Миасстан Владивостокка диэри. Тимир суол эписсээнэй аһыллыыта эһиилигэр тохсунньу 1 күнүгэр буолбута.

Атырдьах ыйа

• Атырдьах ыйын 14 — Нуучча-Дьоппуон сэриитин кэмигэр Порт-Артурга төгүрүктээһиҥҥэ түбэспит хараабыллары быыһыы баран испит «Рюрик» крейсер тимирдиллибит. Бу крейсергэ аҕабыытынан Халыматтан төрүттээх Василий Оконешников сулууспалыы сылдьыбыта, кыргыһыыга хорсун быһыыны көрдөрбүтэ. Дьоппуоннарга билиэн түбэһэн баран байыаннай буолбатаҕынан босхоломмута, Петербурга тиийэн сэбилэнии итэҕэстэрин кэпсээбитэ, көмүс биһилэҕинэн наҕараадаламмыта. Кэлин Томскайга духуобунай училищеҕа учууталлаабыта.
• Атырдьах ыйын 24 (урукку ааҕыынан 11) — ыраахтааҕы Николай II уолламмытынан Өҥө бэлэхтиир манифеһын (нууч. Манифест о милостях) таһаарбыт. Бу манифеһынан таһыйыыны бүтэһиктээхтик уураппыт, туора урдустартан урукку төлөммөккө сылдьыбыт иэстэрин-күүстэрин суох гыммыт, Сибииргэ көскө 8 сылтан ордук олорооччулары ханна бэйэлэрэ баҕаралларынан көһөргө көҥүллээбит (Мархаҕа олорбут скопецтар көспүттэрэ) уо.д.а.

Алтынньы

• Алтынньы 13 — Дойдулар ардыларынааҕы меридианнарга конференция Лондоҥҥа баар Гринвич обсерваториятын меридиана нулевой буоларыгар быһаарбыт.
• Алтынньы 13 — Зигмунд Фрейд «Түүлү анаарыыта» (The Interpretation of Dreams) бэчээккэ тахсыбыт.
• Алтынньы 15 — Арассыыйа импиэрийэтин Чуумпу Далайдааҕы иккис эскадрата Ревелтэн (Таллин) Порт-Артурга аттаммыт. Бу эскадра Цусиматааҕы кыргыһыыга (1905) бүүс-бүтүннүү кэриэтэ урусхалламмыта.

Төрөөбүттэр

• Олунньу 2 — Валерий Чкалов — сэбиэскэй көтөр аалы тургутааччы лүөччүк, Сэбиэскэй Сойуус Дьоруойа.

• Олунньу 22 — Местников Тарас Павлович (1904—1957), саха норуодунай артыыһа.

• Кулун тутар 12 — Бороҕон улууһун Бастакы Курбуһах нэһилэгэр (билигин Уус-Алдан улууһугар киирэр) Иннокентий Пухов, филология билимин хандьыдаата.

• Муус устар 3 — Ришес Любовь Давыдовна (1904—1971) — тыл билимин хандьыдаата, тунгусовед.
• Муус устар 18 — оччотооҕуннан муус устар 5 күнүгэр сэбиэскэй этнограф, Сибиир норуоттарын устуоруйатын уонна этнографиятын үөрэппит, история наукатын дуоктара Борис Долгих Ригаҕа төрөөбүт (ө. 31.12.1971, Москуба).

• Ыам ыйын 11 — Сальвадор Дали (1989 өлб.), Испания сюрреалист худуоһунньуга, график, скульптор, режиссёр уонна суруйааччы.

• Бэс ыйын 11 — Тыаһыт, Николай Николаевич Павлов, репрессияҕа түбэһэн өр сылларга умнууга хаалбыт сэбиэскэй кэмҥээҕи саха суруйааччыта.
• Атырдьах ыйын 7 — Сидорова Софья Петровна, 1938—1947 сыллардаахха Саха АССР Үрдүкү Сүбэтин бэрэссэдээтэлэ.
• Алтынньы 29 — Шараборин Христофор Прокопьевич, сэбиэт уонна партия диэйэтэлэ.
• Ахсынньы 29 — Эллэй Кулачиков Серафим Романович, саха норуодунай поэта.

Өлбүттэр

• От ыйын 15 — Антон Чехов, Арассыыйа суруйааччыта
• Ахсынньы 13 — Николай Склифосовскай — үтүөлээх нуучча профессора, Елена Павловна клиническэй институтун дириэктэрэ, байыаннай-полевой уонна ис тиибиин көҥдөйүн хирургиятын ааптара. Саха аатырбыт бырааһа Прокопий Сокольников киниэхэ үөрэммитэ биллэр.

Бырааһынньыктар уонна бэлиэ күннэр

• Бэс ыйын 16 — Блуум күнэ (Bloomsday). Бу күнү Ирландия суруйааччыта Джеймс Джойс аатырбыт «Улисс» романыгар ойуулаабыт.