Халыып:Бу күн:03-09

Арассыыйаҕа геодезия уонна картография үлэһиттэрин күнэ.

• Диджей аан дойдутааҕы күнэ
• Ливан Ливан — Учуутал күнэ;
• Украина Украина — Тарас Шевченко төрөөбүт күнэ.

Түбэлтэлэр

• Б.э.и. 141 сыл — У Хань диэн аатынан биллибит Лю Че импэрээтэр Кытайга Хань династиятын ыраахтааҕыта буолбут.
• 1009 — Литва туһунан аан бастаан сурукка — Кведлинбург манастыырын хроникаларыгар — ахтыллыбыт.
• 1226 — Хорезм султаана Джалал ад-Дин Грузия киин куоратын Тбилисини сэриилээн ылбыт.
• 1230 — Болгария ыраахтааҕыта Иван Асень II Клокотница аттынааҕы кыргыһыыга гириэктэр Фессалоники импиэрийэлэрин Феодор Комнин ахсаанынан баһыйар сэриитин үлтү сынньыбыт, ыраахтааҕыны уонна кини дьиэ кэргэттэрин билиэҥҥэ ылбыт. Билиэҥҥэ түбэспит гириэк аармыйатын саллааттарын ыыталаан кэбиспитин түмүгэр, кэлин элбэх Фессалоники импиэрийэтин куората утарылаһыыта суох болгаардарга бэриммитэ.
• 1617 — Нуучча-швед 1614—1617 сыллардааҕы сэриитэ Столбовскай эйэ сөбүлэҥин түһэрсиитинэн түмүктэммит. Новгород куорат Арассыыйаҕа төннөрүллүбүт.
• 1776 — Шотландия экэнэмииһэ уонна бөлүһүөгэ Адам Смит «Норуоттар баайдара» диэн кинигэтэ тахсыбыт.
• 1804 — Франция Луизиана штааты АХШ-ка биэрбит.
• 1831 — Алжирга Франция Омук легиона тэриллибит. Алжир тутулуга суох буолбутун кэнниттэн (1962) ыстаап-кыбартыырата Парижка көспүтэ.
• 1891 — Александр III ыраахтааҕы Транссибирскэй тимир суолу тутар туһунан ыйаах таһаарбыт.
• 1901 — урукку истиилинэн олунньу 24 күнүгэр «Сыаркап биэдэмэстэригэр» Синод олунньу 21-22 күннэринээҕи Лев Толстойу Нуучча православнай сыаркабыттан атарахсытар быһаарыыта бэчээттэммит.
• 1918 — Сэбиэскэй Арассыыйа киин куората Петроградтан Москубаҕа көһөрүллүбүт.
• 1929 — ЯЦИК саха тылын суругун-бичигин биирдэһиллибит (унификацияламмыт) түүр-татаар алпаабытыгар көһөрөргө диэн быһаарыы ылбыт.
• 1932 — Маньчжоу-го үрдүкү баһылыга Пу И дуоһунаска киирбит.
• 1937 — Бүтүн Саха сиринээҕи Сэбиэттэр суһал ыҥырыылаах IX сийиэстэрэ САССР саҥа Көнүстүүссүйэтин бигэргэппитэ. Манна автономнай өрөспүүбүлүкэ анал туруга, бырааба уонна боломуочуйалара чопчуламмыттара.
• 1951 — Югославияҕа Сэбиэскэй Сойууһу буруйдуур «Үрүҥ кинигэ» бэчээттэммит.
• 1953 — Москубаҕа И. В. Сталины көмүү кэмигэр үтүрүһүүттэн-анньыһыыттан сылтаан сүүһүнэн дьон тэпсиллэн өлбүт.
• 1956 — Сэбиэскэй аармыйа Никита Хрущёв бирикээһинэн Тбилисигэ буолбут демонстрацияны хам баттаабыт.
• 1959
  • КНР-га Тибиэккэ өрө туруу саҕаламмыт. 1962 сыл кулун тутарыгар биирдэ хам баттаммыта.
  • Нью Йорк куоракка саҥа оонньуур көрдөрүллүбүт — Barbie диэн куукула.
• 1961 — Далай Лаама Тибиэт тутулуга суох буолуутун сөргүтэр туһунан ХНТ-га ыҥырыы оҥорбут.
• 1990 — Берлиҥҥэ икки Германия холбоһоллорун туһунан кэпсэтии саҕаламмыт.
• 1991 — 27 Сойуус уонна Арассыыйа өрөспүүбүлүкэлэрин кытта бииргэ оҥоһуллубут саҥа Сойуус сөбүлэҥин барыла (нууч. проект Союзного договора) бэчээккэ тахсыбыт. Барылга өрөспүүбүлүкэлэр Сойуус уонна Арассыыйа таһымнаах диэҥҥэ араарыллыбатах этилэр. Ол эрээри маннык балаһыанньаны сөбүлээбэккэ ССРС бэрэсидьиэнэ Горбачев уонна 9 Сойуус өрөспүүбүлүкэтин салайааччыта балтараа ыйынан муус устар 23 күнүгэр Сойуус дуогабарын Сойуус өрөспүүбүлүкэлэрэ уонна ССРС бэрэсидьиэнэ эрэ баттыахтаахтарын туһунан сайабылыанньа оҥорбуттара.
• 2010 — Ииндийэҕэ дойду түмэнин кырата үс гыммыт биирэ дьахталлартан туруохтааҕын туһунан сокуон ылыныллыбыт.

Төрөөбүттэр

• 1814 — Тарас Шевченко төрөөбүт, Украина бэйиэтэ уонна уруhуйдьута (өлб. 1861)
• 1934 — Юрий Гагарин төрөөбүт, бастакы куйаардьыт(космонавт) (өлб. 1968)
• 1934 — Саха АССР үтүөлээх артыыһа Б. В. Пеньков төрөөбүт.

Өлбүттэр

• 1985 — Александра Корнилова — 1967-1972 сылларга Саха АССР Миниистирдэрин Сэбиэтин бэрэстээтэлин солбуйааччы, 1972-1984 сылларга Саха АССР Статистикаҕа управлениетын салайааччыта, 1958-1959, 1967-1972 сылларга Саха АССР Үрдүкү Сэбиэтин дьокутаата.
• 2003 — Сергей Кистенев (06.01.1949 Мухтуйаҕа төр.) — Халыманы чинчийбит археолог, устуоруйа билимин хандьыдаата.
• 2003 — Семен Ковлеков (20.09.1930 төр.) — Саха АССР устуоруйатын, идэлээх сойуустарын уонна тыатын хаһаайыстыбатын чинчийбит учуонай, устуоруйа билимин хандьыдаата, доцент
• 2008 — Варвара Семенникова — 117 сааһыгар дылы (үс үйэҕэ) олорбут Саха Сирин биир кырдьаҕас олохтооҕо. 1890 сыллаахха Хатыҥнаахха (билигин Эдьигээн улууһун сирэ) төрөөбүт, омугунан эбэҥки, Анаабыр Сааскылааҕар олорбута.