2002
(Мантан: 2002 сыл көстө)
| Сыллар |
|---|
| 1998 1999 2000 2001 — 2002 — 2003 2004 2005 2006 |
| Уоннуу сыллар |
| 1970-с 1980-с 1990-с — 2000-с — 2010-с 2020-с 2030-с |
| Үйэлэр |
| XX үйэ — XXI үйэ |
2002 сыл — григорианскай халандаарынан вторникка саҕаланар сыл.
Туох буолбута
уларытТохсунньу
уларыт- тохсунньу 1 — Европа Сойууһа евро харчыны туттууга киллэрбит.
- Тохсунньу 13 — Саха Өрөспүүбүлүкэтин бэрэсидьиэнин талыытын иккис туура буолбут. Вячеслав Штыров 59,2% куолаhы ылан кыайбыт, иккис буолбут хандьыдаат Федот Тумусов 34,6% ылбыт, барыларын утары — 3,89%, уопсайа быыбардааччы 75,54%-а куоластаабыт.
Олунньу
уларыт- Олунньу 8 — Солт-Лейк-Ситигэ XIX кыһыҥҥы алымпыйаада аһыллыбыт. Джордж Буш арыйбыт.
- Олунньу 12 — Гаагаҕа аан дойду трибунаалыгар Югославия урукку бэрэсидьиэнин Слободан Милошевич суута саҕаламмыт. Суут түмүктэнэ илигинэ түөрт сыл буолан баран өлбүтэ.
Кулун тутар
уларыт- Кулун тутар 2 — АХШ сэбилэниилээх күүстэрэ Афганистааҥҥа саба түспүттэр, «Анаконда» эпэрээһийэ саҕаламмыт (кулун тутар 19 күнүгэр түмүктэммитэ).
- Кулун тутар 22 — Саха Өрөспүүбүлүкэтин вице-президенын дьаһалынан «Ытык аҕа» Бэлиэ олохтоммут.
Муус устар
уларыт- Муус устар 11 — Уго Чавеһы утаран Каракаска баар бэрэсидьиэн уораҕайын аттыгар икки сүүс тыһыынчаттан тахса киһи мустубут. 19 киһини бырабыыталыстыба сэриилэрэ өлөрбүттэр.
- Муус устар 26 — Намнааҕы педагогика кэллиэһэ СӨ бэрэсидьиэнин ыйааҕынан Нам улууһуттан төрүттээх саха уһулуччулаах судаарыстыбаннай диэйэтэлэ Илья Винокуров аатын сүкпүтэ.
- Муус устар 29 — СӨ Төрүт сокуонугар уларытыылар киирбиттэр. "Судаарыстыба былааһын олохтоох уорганнара" диэн салаа суох буолбут.
Ыам ыйа
уларыт- Ыам ыйын 6 — Илон Маск SpaceX тэрилтэни төрүттээбит.
- Ыам ыйын 20 — Илин Тимору аан дойдуга тутулуга суох дойду быһыытынан билиммиттэр.
- Ыам ыйын 31 — Аан бастаан Азияҕа буолбут футбол аан дойдутааҕы куубога аһыллыбыт.
Бэс ыйа
уларыт- бэс ыйын 1 — Вещался новый телеканал ТВС.
- Бэс ыйын 13 — АХШ Ракетаны утары көмүскэнии сөбүлэҥиттэн (ПРО) тахсар.
От ыйа
уларыт- От ыйын 2 — Стив Фоссет диэн киһи Сири соҕотоҕун, түспэккэ эрэ, салгын шаарынан аан бастаан эргийбит[1].
- От ыйын 9 — Африка Холбоhуга тэриллибит. Бу холбоһукка 1 миллиард кэриҥэ нэһилиэнньэлээх Африка дойдулара бары киирэллэр. Штаб-кыбартыырата Эфиопия киин куоратыгар Аддис-Абебаҕа баар.
- От ыйын 16 — Дьокуускайга Хоту физика-техника кыһалҕаларын институутугар матырыйааллар уонна массыыналар хотугу тыйыс айылҕаны тулуйууларын үөрэтэр I Евразия симпозиума буолбут.
Атырдьах ыйа
уларыт- Атырдьах ыйын 8 — В результате обрушившегося смерча и наводнения в Новороссийске и Широкой Балке погибло около 130 человек.
Балаҕан ыйа
уларыт- Балаҕан ыйын 1 — РТР телеканал аатын уларыппыт. Отныне он носит название телеканал «Россия». Такое решение приняло руководство холдинга ВГТРК, в который входит телеканал РТР. Причины подобного шага в пресс-службе назвать затруднились.
Алтынньы
уларыт- Алтынньы 3 — Дьоппуоҥҥа «Наруто» аниме сериалы тэлэбиидэнньэ ханаалларыгар көрдөрүү саҕаламмыт.
- Алтынньы 21 — «Эдэр учуонайдарга уонна устудьуоннарга Саха Өрөспүүбүлүкэтин грааннарын туһунан» диэн ыйаах тахсыбыт.
- 23—Алтынньы 26 — Дубровкатааҕы теракт. В результате операции по освобождению заложников были уничтожены все террористы, но погибли и 130 человек из числа заложников.
- Алтынньы 26 — Москубаҕа террористар былдьаан олорор Дубровкатааҕы тыйаатыр кииннэрин штурмата буолбут. Штурм кэмигэр «Норд-Ост» мюзиклы көрө кэлбит дьонтон 128-һа өлбүт.
- Алтынньы 28 — Москубаҕа Саха Өрөспүүбүлүкэтин күннэрэ аһыллыбыттар. ВВЦ-га 5№ павильоҥҥа СӨ ситиһиилэрин көрдөрүү саҕаламмыт. Манна «АЛРОСА» алмааһы хостуур сирдэриттэн хомуллубут кимберлииттэр сэдэх коллекциялара, аатырбыт алмаастар стразтара, аныгы техника көрүҥнэрэ көрдөрүүгэ турбуттар.
- Алтынньы 28 — СӨ бырабыыталыстыбатын бэрэстээтэлэ Семен Назаров суруналыыстары кытта көрсөн «Дубровкаҕа» буолбут террагынан ситимнээн Саха сиригэр туох дьааһаллар ылыллалларын кэпсээбит.
- Алтынньы 30 — Таганрог баһылыга Сергей Шилоны өлөрбүттэр.[2][3]
Сэтинньи
уларыт- Сэтинньи 2 — ааҕаар-суоттуур техниканы олохтооччу Сергей Лебедев төрөөбүтэ 100 сыл туолбут.
- Сэтинньи 2 — Санкт-Петербурга Саха сирин күннэрэ аһыллыбыттар.
- Сэтинньи 13 — Кымыс туһунан өрөспүүбүлүкэ сокуонугар илии баттаммыт. Бу сокуон утаҕы оҥорооччуларга субсидия уонна льгота көрөр, оҕону иитэр уонна дьону эмтиир тэрилтэлэргэ утаҕы тарҕатар систиэмэни олохтуур.
- Сэтинньи 24 — Бокса Саха сиринээҕи Федерациятын саҥа салайааччытынан «Анаабыр алмаастара» генеральнай дириэктэрэ Матвей Евсеев буолбут. Сборнай хамаанда саҥа старшай тренерынан ССРС чемпионаатын призёра Александр Михайлов буолбут.
- Сэтинньи 26 — Саха Өрөспүүбүлүкэтин уонна Москуба бырабыыталыстыбалара атыы-эргиэн, наука-техникэ уонна култуура эйгэлэригэр 2002—2006 сылларга бииргэ үлэлиир туһунан сөбүлэҥҥэ илии баттаабыттар.
- Сэтинньи 30 — Путин 1373№ ыйааҕынан алмааһы атыылырга "давальческай схема" көҥүллэммитэ. Бу ыйаах ситэри таҥастамматах алмааһы кыраныысса таһыгар таһаарары боппут, саҥа атаҕар туран эрэр өрөспүүбүлүкэ алмааһы кырыылыыр бырамыысыланнаһыгар улахан охсуулаах буолбут 1997 сыллааҕы ыйаах уодаһыннаах бэһис пуунун дьайыытын суох гыммыта.
Ахсынньы
уларыт- Ахсынньы 1 — Пискарево мемориал кылабыыһаҕа Аҕа дойду сэриитин кэмигэр Ленинграды көмүскүү сылдьан өлбүт Саха сирин олохтоохторугар аналлаах өйдөбүнньүк туруоруллубут.
- Ахсынньы 13 — Европа Сойууһа кэҥээбит: Кипр, Чиэхийэ, Эстония, Венгрия, Латвия, Литва, Мальта, Польша, Словакия уонна Словения 2004 сыл ыам ыйын 1 күнүттэн чилиэн буолуохтаахтара быһаарыллыбыт.
- Ахсынньы 26 — Арассыыйаҕа "Гарри Поттер уонна Кистэлэҥ хос" (w:ru:Гарри Поттер и Тайная комната) кинигэ тахсыбыт.
- Ахсынньы 29 — Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнэ биир палааталаах буолбута, түмэҥҥэ быыбар буолан иккис ыҥыырыылаах дьокутааттар уурайбыттара, III ыҥырыы дьокутааттара эбээһинэстэрин толорууну саҕалаабыттара.
- 500-летие Дионисия. Решением ЮНЕСКО 2002 год назван годом Дионисия.
- Московский государственный академический симфонический оркестр совершил турне по США, дав 18 концертов в престижнейших залах страны.
- Прервалась 6-летняя гегемония московского «Спартака» в чемпионатах России по футболу. Впервые чемпионом России стал московский «Локомотив», обыграв в «золотом матче» команду ЦСКА Москва.
Өлбүттэр
уларытЭбии көр Категория:2002 сыллаахха өлбүттэр
- Тохсунньу 4 — Антонов Николай Климович (27.12.1919—04.01.2002) — филологическай билим доктора, биллиилээх тюрколог, профессор
- Тохсунньу 17 — Николай Михайлов — аатырбыт сылгыһыт, Мэҥэдьэк сылгыта туспа боруода буоларыгар кылаатын киллэрбит киһи.
- Тохсунньу 28 — Линдгрен, Астрид швед суруйааччыта
- Кулун тутар 13 — Кристиан фон Кроков, ньиэмэс политолога уонна суруйааччыта (1927 төр.).
- Кулун тутар 30 — Виктор Викторович Конецкай, суруйааччы, сценарист, хапытаан
- Муус устар 1 — Симо Хэүхэ, аан дойду бастыҥ бэргэн ытааччыта.
- Муус устар 4 — Найден убитым журналист Виталий Сахн-Вальд, Член Союза Фотохудожников России. [1] Архыыптаммыт 2008, Сэтинньи 20 күнүгэр.
- Муус устар 7 — Лебедева Жанна Карувна (19.04.1935—04.07.2002) — устуоруйа билимин хандьыдаата
- Муус устар 18 — Тур Хейердал (1914 төр.), Норвегия айанньыта уонна суруйааччыта.
- Муус устар 28 — авиакатастрофаҕа Александр Лебедь (1950 с.т.), генерал-лейтенант, Госдуума дьокутаата (1995), 1998 сылтан Красноярскай кыраай күбүрүнээтэрэ.
- Муус устар 30— Яков Пановко, российский учёный в области механики (р. 1913).
- Ыам ыйын 3 — Евгений Светланов — всемирно известный дирижёр, композитор, пианист.
- Ыам ыйын 13 — Валерий Лобановский — советский и украинский футбольный тренер, заслуженный тренер СССР (1975). Валерий Лобановский известен благодаря своей работе в киевском «Динамо», сборной СССР и сборной Украины.
- Бэс ыйын 2 — Алексей Свиридов, писатель.
- От ыйын 1 — Круг, Михаил Владимирович, Российский певец.
- От ыйын 4 — Жанна Лебедева (1935 төр.), эбээн уос номоҕун чинчийбит учуонай, устуоруйа билимин хандьыдаата, Арассыыйа билимин Академиятын Сибиирдээҕи салаатын үтүөлээх бэтэрээнэ.
- От ыйын 11 — Берна́рдас Бразджёнис, литовский поэт.
- Атырдьах ыйын 6 — Эдсгер Дейкстра, учёный, математик, заложивший основы современного программирования.
- Атырдьах ыйын 23 — Энтони Стэффорд Бир, теоретик и практик кибернетики.
- Балаҕан ыйын 20 — Сергей Бодров, режиссёр, актёр, сценарист (1971 төр.)
- Алтынньы 19 — Николай Рукавишников, сэбиэскэй космонавт.
- Алтынньы 20 — Атласов Семен Владимирович (17.06.1938—20.10.2002) — устуоруйа билимин хандьыдаата.
- Алтынньы 22 — Михаил Тарабукин — биллиилээх сылгыһыт, Уус-Алдан улууһун Тиит Арыы нэһилиэгин Ытык олохтооҕо, Аҕа дойду улуу сэриитин кытыылааҕа.
- Алтынньы 27 — Крутиков, Сергей "Михей", певец и музыкант, был признан лучшим исполнителем 1999 года.
- Алтынньы 28 — Павел Иванов — Саха АССР транспорын үтүөлээх үлэһитэ, Социалистыы Үлэ Дьоруойа.
- Сэтинньи 18 — Болот Бейшеналиев — сэбиэскэй кэмнээҕи кинематографист, тыйаатыр уонна киинэ биллиилээх артыыһа. Кыргыстаан норуодунай артыыһа. Азиз Бейшеналиев диэн эмиэ кыргыыс артыыһын төрөппүт аҕата.
- Ахсынньы (чыыһылата чопчуланыахтаах) — Ираида Клиорина — саха чулуу дьонун ааттарын сөргүтүүгэ өр сыллар тухары үлэлээбит түмэт дьайыксыт.
- Ахсынньы 13 — Насер Кульсариев, казаах баард бэйиэтэ.
- Ахсынньы 28 — Тигран Нагдалян, эрмээн суруналыыһа
- Ахсынньы 22 — Дуткин Христофор Иннокентьевич (16.12.1939—22.12.2002) — филология билимин кандидата
- Ахсынньы 30 — Уржумцев Юрий Степанович (1929 - 2002), Арассыыйа НА чилиэнэ-корреспондена, 1997 - 2002 сылларга Саха сиринээҕи Наука киинин Президиумун бэрэссэдээтэлэ.
- Физика — Раймонд Дэвис мл. уонна Масатоси Косиба — «За создание нейтринной астрономии», Риккардо Джаккони — «За создание рентгеновской астрономии и изобретение рентгеновского телескопа».
- Химия — Фенн, Джон, Танака, Койчи.
- Мэдиссиинэ уонна физиология — Бреннер, Сидней, Хорвиц, Роберт, Салстон, Джон.
- Экономика — Канеман, Дэниэл, Смит, Вернон.
- Литэрэтиирэ — Кертес, Имре, который в своём творчестве «даёт ответ на вопрос о том, как индивидуум может продолжать жить и мыслить в эпоху, когда общество все активнее подчиняет себе личность».
- Эйэ бириэмийэтэ — Джимми Картер.
